Η Κατερίνα Ευαγγελάτου σκηνοθετεί μια «παραβολή» του Μπρεχτ στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών και απαντά στο click@Life αν μπορεί κανείς να παραμείνει καλός σε μια διεφθαρμένη κοινωνία.

Η Κατερίνα Ευαγγελάτου μας υπενθυμίζει σε μια κρίσιμη συγκυρία ένα δύσκολο ερώτημα του Μπρεχτ : «Πώς μπορεί να είναι κάποιος καλός όταν όλα είναι τόσο ακριβά;». Στο κλασικό έργο του Μπρεχτ «Ο καλός άνθρωπος του Σετσουάν» που ανεβαίνει από τις 23 Ιανουαρίου στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, ξετυλίγεται ο μύθος μιας κινέζας πόρνης, της Σεν Τε, η οποία επιβραβεύεται από τους Θεούς για την καλοσύνη της και ανοίγει ένα μικρό καπνοπωλείο. Όμως προκειμένου να αποφύγει την απληστία και την κακία των συμπολιτών της, η ηρωίδα υποχρεώνεται να εφεύρει έναν υποτιθέμενο εξάδελφο, τον σκληρόκαρδο Σούι Τα.

«Η Σεν Τε πρέπει να παιχτεί από μιαν ηθοποιό πρώτης τάξεως. Μόνο μια ευφάνταστη καλλιτέχνιδα μπορεί να παίξει έναν καλό άνθρωπο», είχε γράψει ο Μπρεχτ. Με τον απαιτητικό αυτό ρόλο καλείται να αναμετρηθεί η Στεφανία Γουλιώτη, φωτίζοντας το διπλό πρόσωπο της Σεν Τε και θέτοντας ζητήματα για τη σχέση ατόμου-κοινωνίας αλλά και τη φύση του Καλού και του Κακού. Η παράσταση είναι δομημένη σαν «θέατρο εν θεάτρω, καθώς παρακολουθούμε έναν θίασο που έρχεται επί σκηνής για να μας παρουσιάσει το έργο. Στις 31 Ιανουαρίου μετά την παράσταση θα ακολουθήσει συζήτηση του κοινού με τη σκηνοθέτιδα και τους υπόλοιπους συντελεστές, με συντονιστή τον Πλάτωνα Μαυρομούστακο (καθηγητή του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών).

Γιατί πιστεύετε ότι επανέρχεται ο Μπρεχτ στις θεατρικές σκηνές της Αθήνας, εν μέσω κρίσης;

Δεν πιστεύω ότι έφυγε ποτέ ο Μπρεχτ. Ίσως στην Ελλάδα να έγινε ένα διάλειμμα. Στη δυτική Ευρώπη είναι μόνιμα παρών. Πράγματι στην Αθήνα ανέβηκαν η παράσταση του Νίκου Μαστοράκη «Η αγία Ιωάννα των σφαγείων», «Ο αφέντης Πούντιλα και ο δούλος του Μάττι» του Κώστα Καζάκου, ενώ στις 23 Ιανουαρίου θα ανέβει και «Ο καλός άνθρωπος του Σετσουάν» στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών. Δεν θεωρώ ότι πρόκειται για σύμπτωση. Το δικό μας έργο είναι αρκετά διαφορετικό από τα υπόλοιπα, καθώς αποσπάται από την αλυσίδα των διδακτικών έργων του Μπρεχτ, παρόλο που είναι γραμμένο πολύ κοντά στην περίοδο της εξορίας του συγγραφέα πριν πάει στην Αμερική. Έχει οπωσδήποτε μια συγγένεια με τα άλλα του κείμενα, όμως στον πυρήνα του βρίσκεται ένα ηθικό πρόβλημα. Φυσικά έχει στην καρδιά του τη σχέση του ατόμου με την κοινωνία και κατ’ επέκταση είναι πολιτικό έργο. Ωστόσο εξετάζει ένα ηθικό πρόβλημα, αν μπορείς να παραμείνεις καλός σε μια τέτοια κοινωνία. Ο ίδιος ο Μπρεχτ το ονομάζει παραβολή και το τοποθετεί στην Κίνα. «Ο καλός άνθρωπος του Σετσουάν» έχει χιούμορ και προβάλει τον έρωτα ως μια σαρωτική δύναμη που αλλάζει τα πάντα στη ζωή της ηρωίδας αλλά και τη μητρότητα. Θα έλεγα ότι είναι ίσως το πιο «ανθρώπινο» έργο του.

Η πρόκληση και οι ενδεχόμενες δυσκολίες για εσάς όταν ανεβάζετε αυτό το έργο ποιες είναι;

Οι δυσκολίες είναι πολλές. Πρώτα από όλα έχεις να παλέψεις με το θηρίο Μπρεχτ, που στο άκουσμά του και μόνο ανοίγονται πάρα πολλά μονοπάτια. Μας βασάνισε πολύ και μας βασανίζει ακόμα, το πώς παίζεται σήμερα, ένα τέτοιο κείμενο. Και φυσικά υπάρχει όλη αυτή η μυθολογία γύρω από τον Μπρεχτ, το διαλεκτικό θέατρο, την τεχνική της αποστασιοποίησης, τις μεθόδους που ζητούσε από τους ηθοποιούς μέσα από τα συγγράμματά του. Όλα αυτά φυσικά συνθέτουν ένα υπόβαθρο το οποίο δεν μπορείς να αγνοήσεις. Αυτό όμως είναι μόνο η αρχή. Από εκεί και πέρα η δύναμη που μας καθήλωσε προήλθε από το ίδιο το κείμενο. Δεν αγνοήσαμε τις θεωρητικές κατευθύνσεις του Μπρεχτ, ίσα-ίσα. Νομίζω όμως ότι στην πορεία συνειδητοποιήσαμε ότι ο Μπρεχτ ως συγγραφέας, ήταν μέσα μας πιο δυνατός σε σχέση με τον θεωρητικό Μπρεχτ.

Η Στεφανία Γουλιώτη υποδύεται την καλοκάγαθη Σεν Τε αλλά και το σκοτεινό alter ego της, τον Σουί Τα. Πώς αντιλαμβάνεστε εσείς το συγκεκριμένο ρόλο;

Ο Σουί Τα είναι όντως το alter ego που αναγκάζεται να υιοθετήσει η Σεν Τε προκειμένου να επιβιώσει σε μία κοινωνία που βασιλεύει η εκμετάλλευση. Η εκμετάλλευση του ανθρώπου από άνθρωπο ανήκει στους κύριους άξονες του έργου. Η Σεν Τε έχει μέσα της το Καλό, το αλτρουιστικό καλό, όχι το «ηθικά νόμιμα καλό» που της ζητούν οι θεοί όταν κατεβαίνουν στη γη. Οι γύρω της αρχίζουν να εκμεταλλεύονται την καλοσύνη της και εφευρίσκει αυτό το alter ego μετά από παρότρυνση ορισμένων που την εκμεταλλεύονται. Της λένε «καλά μη χολοσκάς, πες ότι το μαγαζί αυτό, το καπνοπωλείο δεν είναι δικό σου, πες ότι ανήκει σε ένα ξάδελφο». Αυτή δεν απαντά εκείνη την ώρα, δε θέλει να το κάνει. Όμως την επόμενη μέρα, αναγκάζεται να εμφανιστεί ως ξάδελφος. Αυτού του είδους ο διχασμός την ακολουθεί σε όλο τα έργο κι οξύνεται όσο έρχεται σε σύγκρουση με τα δικά της πιστεύω. Οξύνεται και με τον έρωτα, γιατί ερωτεύεται τον λάθος άνθρωπο, και κορυφώνεται και με τη μητρότητα- γιατί η μητρότητα τελικώς την οδηγεί να γίνει ακόμα σκληρότερη προκειμένου να προστατεύσει το γιο της. Όμως μιλάμε για τον ίδιο άνθρωπο, που έχει μέσα τελικά και τις δύο ποιότητες. Δηλαδή μέσα της κατοικούν και η Σεν Τε και ο Σουί Τα. Πρόκειται για μια θεατρική σύμβαση, για αυτό και το ονομάζει ο Μπρεχτ το ονομάζει παραβολή, δηλαδή εμφανίζεται ο ίδιος ηθοποιός χωρίς μεταμόρφωση κινηματογραφικού τύπου. Η ηρωίδα δεν αλλάζει τίποτα παρά μόνο κάποια ρούχα της κι οι άλλοι πιστεύουν ότι είναι όντως ο άγνωστος ξάδελφος.

Δεν είναι η πρώτη φορά που συνεργάζεστε με τη Στεφανία Γουλιώτη. Γιατί την επιλέξατε για τον πρωταγωνιστικό ρόλο;

Με τη Στεφανία Γουλιώτη γνωριζόμαστε από τα χρόνια της σχολής του Εθνικού θεάτρου. Μας συνδέει μία φιλία και φυσικά μία συνεργασία στα πρώτα βήματα και των δύο μας, στο Αμφιθέατρο όπου κάναμε την «Ερωτευμένη νεκρή», ρόλο για τον οποίο η Στεφανία κέρδισε το βραβείο Μέλινα Μερκούρη από κοινού και για την ερμηνεία της στην Ηλέκτρα του Πέτερ Στάιν, την ίδια χρονιά. Και με τον Νικόλα Παπαγιάννη που και με αυτόν μαζί ξεκινήσαμε «Στην ερωτευμένη νεκρή», πάντα ψάχναμε τρόπο να συνεργαστούμε ξανά. Όταν επέλεξα αυτό το έργο ομολογώ ότι η Στεφανία ήταν η πρώτη ηθοποιός που μου ήρθε στο μυαλό. Ήθελα οπωσδήποτε μια ηθοποιό αυτής της γενιάς, και θεωρώ ότι η Στεφανία είχε όλες αυτές τις ποιότητες που απαιτούνται για έναν τόσο δύσκολο ρόλο.

Μέσω της ηρωίδας του έργου αντιλαμβανόμαστε ότι το καλό και το κακό συνυπάρχει ακόμα και μέσα σε εμάς τους ίδιους;

Αυτό είναι ένα από τα ερωτήματα που γεννάει το έργο και είναι σπουδαίο επειδή δε δίνει απαντήσεις. Υπάρχει ένας επίλογος γραμμένος από τον Μπρεχτ στον οποίο απολογείται για το ότι δεν υπάρχει λύση, ότι πρέπει το κοινό να βρει μια λύση. Όλα αυτά τα ερωτήματα είναι καλό να μένουν αναπάντητα και να προσπαθεί ο καθένας να τα απαντήσει μόνος του.

Κατά τη γνώμη σας μπορεί να είναι κανείς καλός στην Ελλάδα του σήμερα όταν «γύρω του είναι όλα τόσο ακριβά» κι όταν βλέπει τη συζήτηση περί πολιτικής διαφθοράς να φουντώνει;

Η διαφθορά δε βρίσκεται μόνο στην πολιτική. Είναι εύκολο να δείχνουμε με το δάχτυλο αυτούς που κάθονται ψηλά. Φυσικά βασιλεύει και στην πολιτική σκηνή κι αυτό είναι απάνθρωπο γιατί έτσι είναι πολύ δύσκολο να απαιτείς αλλαγή ριζική. Παρόλα αυτά πιστεύω στη δύναμη του ατόμου αλλά και στην ατομική ευθύνη. Η ατομική ευθύνη διαμορφώνει τη συλλογική υπευθυνότητα. Βέβαια όλα αυτά δεν είναι εύκολο να συμβούν επειδή απαιτούν χρόνο. Δεν πατάς ένα κουμπί και ξαφνικά θα γίνουμε όλοι υπεύθυνοι και με το βλέμμα στραμμένο στο κοινωνικό καλό. Νομίζω ότι χάθηκε το παιχνίδι για τη δική μας γενιά, των τριαντάρηδων. Είναι πια πολύ αργά γιατί μας βαραίνουν λάθη πολλών γενεών κι είναι εξαιρετικά δύσκολο να χαρούμε μια νέα κατάσταση. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι κάπως να προβληματίσουμε- τουλάχιστον εμείς από την πλευρά του θεάτρου- να πυροδοτήσουμε συζητήσεις και να δοκιμάσουμε να αλλάξουμε τη μελλοντική γενιά.

Έχετε νιώσει ότι κατά κάποιο τρόπο έπρεπε να εφεύρετε όπως η ηρωίδα του έργου ένα διαφορετικό πρόσωπο, προκειμένου να προστατέψετε τον εαυτό σας σε ένα δύσκολο κι απαιτητικό χώρο, όπως είναι ο χώρος του θεάτρου;

Αναπόφευκτα όταν είσαι σε μια θέση ηγετική όπως είναι ο ρόλος του σκηνοθέτη στο θέατρο, πρέπει να υιοθετήσεις ένα προφίλ με πολλές ποιότητες που ίσως ξενίζουν σε άλλους τομείς της ζωής σου. Παρόλα αυτά δεν πρόκειται στην περίπτωσή μου για μια μάσκα ή για ένα alter ego. Θεωρώ ότι είναι ποιότητες του εαυτού μου ήδη υπάρχουσες που οξύνονται ή εμφανίζονται λιγότερο κατά περίπτωση. Δεν μπορεί να γίνει διαφορετικά αν θέλεις να πετύχεις όσα πράγματα πιστεύεις.

Ταυτότητα παράστασης: Ερμηνεύουν: Στεφανία Γουλιώτη (Σεν Τε, Σουι Τα), Αλεξάνδρα Λέρτα (Γυναίκα, Ιδιοκτήτρια Μι Τσου), Δαυίδ Μαλτέζε (Μαραγκός, Αστυνομικός, Γέρος), Νικόλας Παπαγιάννης (Άντρας, Τρίτος Θεός, Γιανγκ Σουν), Μαρία Παρασύρη (Χήρα Σιν, Κουνιάδα, Δεύτερος Θεός), Όμηρος Πουλάκης (Πρώτος Θεός, Κουνιάδος, Κουρέας Σου Φου), Νάνσυ Σιδέρη (Ανιψιός, Κυρία Γιανγκ, Γριά), Σωτήρης Τσακομίδης (Βανγκ, Παππούς, Ιερέας).

Σκηνοθεσία - Δραματουργική επεξεργασία - Επεξεργασία Μετάφρασης: Κατερίνα Ευαγγελάτου. Σκηνικά: Εύα Μανιδάκη. Μουσική: Σταύρος Γασπαράτος. Κοστούμια: Βασιλική Σύρμα. Κίνηση: Πατρίσια Απέργη. Σχεδιασμός Φωτισμών: Σάκης Μπιρμπίλη. Μάσκες: Μάρθα Φωκά. Ειδικά εφέ: Μιχάλης Σαμιώτης. Βοηθός σκηνοθέτη: Ελένη Βλάχου. Β' βοηθός σκηνοθέτη: Αφροδίτη Κατερινοπούλου. Bοηθός σκηνογράφου: Μάρω Τσάγκα. Κατασκευή σκηνικού: Π. Καραβάς Α.Β.Ε.Τ.Ε. Ζωγραφική σκηνικού: Αλεξάνδρα Σιάφκου, Αριστοτέλης Καρανάνος.

Πληροφορίες: «Ο καλός άνθρωπος του Σετσουάν» στην κεντρική σκηνή της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών, Συγγρού 107, από τις 23 Ιανουαρίου. Ώρα έναρξης: 20:30. Τιμές εισιτηρίων: 15, 18, 28 ευρώ, μειωμένο: 10, 12, 15 ευρώ, τηλ. 210 900 5 800 (Δε-Κυρ: 9:00-21:00). Εισιτήρια προπωλούνται στην ηλεκτρονική σελίδα της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών, www.sgt.gr στα καταστήματα Public, Ελευθερουδάκης, Παπασωτηρίου, Ιανός, στα μηχανήματα easy pay σε επιλεγμένα καταστήματα της Τράπεζας Πειραιώς.

ΜΑΝΙΑ ΣΤΑΪΚΟΥ