Η Ελένη Πετάση γράφει κριτική για την παράσταση «Ρινόκερος» του Ευγένιου Ιονέσκο που παρουσιάστηκε σε σκηνοθεσία του Εμμανουέλ Ντεμαρσί-Μοτά στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών.

Η άνοδος του φασισμού ή μάλλον ο μηχανισμός της αποδοχής και στήριξής του από την κοινωνία, που εξώθησε τον Ευγένιο Ιονέσκο στη συγγραφή του «Ρινόκερου» (πρωτοπαρουσιάστηκε στο Παρίσι το 1960 σε σκηνοθεσία Ζαν Λουί Μπαρό), αποκτά στις μέρες μας μια ιδιαίτερη ανάφλεξη, αναμοχλεύοντας τις αγωνίες μας.

Χρησιμοποιώντας αναγνωρίσιμη, καθημερινή γλώσσα, αλλά, εσκεμμένα, φλύαρη και κενή νοήματος που από μόνη της αποτελεί την πρωταρχική συνθήκη αλλοτρίωσης του ανθρώπου και διανύοντας όλη την κλίμακα της αλληγορίας και του παραλόγου, ο σημαντικός αυτός, ρουμανικής καταγωγής, συγγραφέας επιχειρεί να υποδείξει την ψυχολογία της μάζας η οποία, κάτω από ειδικές συνθήκες -ιδιαίτερα σε εποχές οικονομικής και πολιτισμικής κρίσης- χαράζει την πορεία προς τον ολοκληρωτισμό. Και όσοι διαφοροποιούνται, παραμένουν μοναχικοί καβαλάρηδες.

Στην προκειμένη περίπτωση, ένας Ρινόκερος διασχίζει μια μικρή επαρχιακή πόλη, προκαλώντας αρχικά δέος και φόβο. Ωστόσο, το μεμονωμένο φαινόμενο πολύ γρήγορα αποκτά διαστάσεις επιδημίας, καθώς οι κάτοικοι, παραδομένοι στη δύναμη της μαζικής βούλησης, αρχίζουν, ο ένας μετά τον άλλον, να μεταμορφώνονται σε Ρινόκερους με μια υστερική μανία που εξαπλώνεται σε κάθε κοινωνικό στρώμα.

Όλοι εκτός από έναν. Τον αντιηρωικό Μπερανζέ (τον ερμηνεύει με ευαισθησία ο Serge Maggiani), έναν άνθρωπο «χωρίς ιδιότητες», σκοπίμως -σύμφωνα με τον συγγραφέα- έξω από οποιοδήποτε ιδεολογικό σύστημα, αλλά και ανίκανο να υπερασπιστεί το ανθρώπινο είδος, ο οποίος απέχει από την καταστροφική εξομοίωση που η συλλογικότητά της απενοχοποιεί τα πιο ζωώδη ένστικτα, καθιστώντας το άτομο έρμαιο των πάσης φύσεως «σωτήρων». Από την άλλη, όμως, αμφιβάλλει για την απόφασή του, νιώθει μετέωρος και αποκομμένος, με τη μοναξιά να ρέει στις φλέβες του πιο έντονα από ποτέ.

Προσθέτοντας ως πρόλογο ένα απόσπασμα από το μοναδικό μυθιστόρημα του Ιονέσκο «Ο μοναχικός», ο Γάλλος σκηνοθέτης Εμμανουέλ Ντεμαρσί-Μοτά δίνει έμφαση σ' αυτή τη μοναξιά που ακροβατεί, εν τέλει, στις ψυχές των σύγχρονων ανθρώπων. Και όχι μόνο.

Στην επιβλητική, γεμάτη -περισσότερο από όσο χρειάζεται- θεατρικά εφέ παράστασή του, επιδιώκει να σχολιάσει τη σημερινή κοινωνία της ομοιομορφίας που δίχως καμία αντίσταση, σαν αγέλη προβάτων (αν όχι ρινόκερων), ακολουθεί πειθήνια τους ιδεολογικά σαθρούς οδηγητές της.

Ένα ογκώδες, ευμετάβλητο σκηνικό, που κάποια στιγμή φιλοξενεί στην κορυφή του το γραφείο των κυβερνητικών υπαλλήλων, γίνεται πεδίο των πιο εντυπωσιακών σκηνοθετικών επινοήσεων. Ιδιαίτερα όταν ξαφνικά το πάτωμά του χωρίζεται στα δύο, αφήνοντας στη μέση ένα επικίνδυνο χάσμα και απειλώντας τους ηθοποιούς με ελεύθερη πτώση. Εκείνοι, πηγαίνοντας ενάντια στους νόμους της βαρύτητας, προσπαθούν να διατηρήσουν την ισορροπία τους. Γλιστρώντας πάνω στο επικλινές δάπεδο με αξιοθαύμαστη δεξιοτεχνία και ακρίβεια, γαντζώνονται την τελευταία στιγμή από το κιγκλίδωμα, δημιουργώντας μια ανεπανάληπτη αίσθηση πανικού, καθώς «βαδίζουν» προς το αλλόκοτο πεπρωμένο τους.

Ο Μοτά μοιάζει να δίνει μεγαλύτερη σημασία στο προσωπικό του εικονοκλαστικό οπλοστάσιο και στη δύναμη της κίνησης (είδαμε από αισθητικά άρτιες σκηνές που θυμίζουν χορογραφίες της Πίνα Μπάους μέχρι γκροτέσκο προβολές από μεγεθυμένες φιγούρες απειλητικών ρινόκερων). Το αποτέλεσμα είναι μια εξωστρεφής παράσταση, στην οποία ο καλοδουλεμένος και άψογα συντονισμένος θίασος -υπόδειγμα συλλογικής δουλειάς-, με συνολικά αποτελεσματικές ερμηνείες και εξαιρετική σωματικότητα, κερδίζει το στοίχημα.

ΕΛΕΝΗ ΠΕΤΑΣΗ [email protected]