Η Ελλάδα που αγάπησε η Μελίνα Μερκούρη, μαζί με τους σημαντικότερους σταθμούς της ζωής και της καριέρας της, αποτυπώνονται στην παράσταση-αφιέρωμα «Μελίνα-Όπου και να ταξιδέψω, η Ελλάδα…». Η σκηνοθέτις Σοφία Σπυράτου εξηγεί στο click@Life γιατί είναι σημαντικό να «ακουστεί» και πάλι η φωνή της Μελίνας.

Το πάθος ήταν η λέξη-κλειδί που συνόδευε τη Μελίνα, στην τέχνη και την πολιτική. Την ξεχωριστή αυτή προσωπικότητα θα ενσαρκώσει η Μαρία Ναυπλιώτου, με τον Γιάννη Στάνκογλου στο πλευρό της, υπό τις σκηνοθετικές οδηγίες της Σοφίας Σπυράτου. Ο Σταύρος Ξαρχάκος επιμελήθηκε το μουσικό σκέλος της παράστασης και θα μας θυμίσει τα τραγούδια που σφραγίστηκαν ανεξίτηλα από τη βραχνή, μαγνητική φωνή της Μελίνας.

Το κείμενο υπογράφει ο Στρατής Πασχάλης, ο οποίος άντλησε το υλικό του από παλαιότερες συνεντεύξεις και αφιερώματα για την μεγάλη ηθοποιό. Με όχημα το θέατρο, τον κινηματογράφο, τον χορό και τη μουσική, οι συντελεστές της μεγάλης αυτής παραγωγής, σκιαγραφούν το πορτρέτο της Μελίνας, φωτίζοντας ακόμη περισσότερο την απουσία της…Η πρεμιέρα θα δοθεί στις 24 Αυγούστου στις Πρέσπες, στις 7 και 8 Σεπτεμβρίου θα ακολουθήσουν δύο παραστάσεις στο Ηρώδειο. Η Σοφία Σπυράτου μας μιλάει για το σκηνοθετικό στοίχημα που ανέλαβε.

Η Μελίνα είχε μια μεγάλη διαδρομή. Ποιο στοιχείο λειτούργησε για εσάς και τον Στρατή Πασχάλη ως βασικός άξονας για να συνθέσετε τη σκηνική παρουσίαση της ζωής και του έργου της;

Σκεφτήκαμε ότι μια σκηνική παρουσίαση της ζωής και του έργου της θα ήταν πιο ουσιαστική, αν στηριζόμαστε αποκλειστικά σε δικές της φράσεις. Σε συνεργασία με τον Στρατή Πασχάλη, κάναμε ένα πρωτότυπο μονόπρακτο βασισμένο αποκλειστικά σε συνεντεύξεις της στην τηλεόραση, είτε στον ελληνικό και διεθνή τύπο. Ό, τι ακούσετε θα είναι λόγια δικά της. Εμείς απλά θελήσαμε να συνοψίσουμε μέσα από αυτά τις διαφορετικές περιόδους στη ζωή της, τη μεγάλη καλλιτεχνική δράση, την αντίσταση ενάντια στη Χούντα, την πολιτική Μελίνα και πάνω από όλα τη Μελίνα -άνθρωπο.

Γιατί είναι σήμερα σημαντικό να ακουστεί και πάλι η φωνή της Μελίνας;

Η φωνή της Μελίνας Μερκούρη ακούγεται και πάλι...

Η Μελίνα ήταν πάνω από όλα, ένας ελεύθερος άνθρωπος, με όραμα που αγαπούσε την Ελλάδα. Δεν παύω να συγκινούμαι όταν τη βλέπω, καθώς στην παράσταση υπάρχουν κι αποσπάσματα από Επίκαιρα και αρχειακό υλικό. Εξακολουθώ να συγκινούμαι όταν τη βλέπω πώς μιλούσε, όταν ζητούσε τα μάρμαρα. Έλεγε: «τα μάρμαρα του Παρθενώνα πρέπει να γυρίσουν γιατί αποτελούν μέρος ενός συνόλου, ενός καλλιτεχνικού δημιουργήματος από όπου τα απέσπασαν». Η Μελίνα είχε μια αθωότητα και αγνότητα στον τρόπο με τον οποίο χειριζόταν τα πράγματα και σε έκανε πραγματικά να την πιστεύεις και να την ακολουθείς. Έβγαινε αυτή η ανθρωπιά, η μαγκιά, η έλλειψη του δήθεν. Ήταν αυθεντική. Τη βλέπεις στις συνεντεύξεις της και ξέρεις ότι είναι αυτή. Η Εμμανουέλα Παυλίδου, μας είχε διηγηθεί ότι στην αρχή των προεκλογικών αγώνων, η Μελίνα ήταν υποψήφια στον Πειραιά, στον Κορυδαλλό κ.τ.λ. Ήταν λοιπόν να πάει να συναντήσει τις γυναίκες στον Κορυδαλλό και στη Νίκαια, κι ετοιμαζόταν: έβαζε τα βραχιόλια της, βαφόταν και της είπε μια φίλη της «Μα πώς ντύνεσαι έτσι; Ξέρεις πού πάμε; Θα επισκεφθούμε αυτές τις συνοικίες». Και εκείνη απάντησε: «Γιατί; θα πω ψέματα; Εγώ αυτή δεν είμαι;». Δεν έλεγε ψέματα, προερχόταν από μεγαλοαστική οικογένεια, όμως είχε την αυθεντικότητά της και ποτέ δεν δίστασε να πει όσα ήθελε η ίδια, δεν μεταμφιέστηκε. Έναν τέτοιο άνθρωπο χρειαζόμαστε σήμερα να πιστέψουμε. Νομίζω ότι η διάχυτη μελαγχολία φέρνει πίσω τη Μελίνα και τη λαχτάρα του να υπήρχε σήμερα μια τέτοια προσωπικότητα.

Μιλήσατε για μελαγχολία και δεν μπορώ να μη σας ρωτήσω, τελικά τι απέμεινε από αυτό το όραμα της Μελίνας;

Η Μαρία Ναυπλιώτου θα ενσαρκώσει επί σκηνής την Μελίνα Μερκούρη

Έχει πει ορισμένες καταπληκτικές φράσεις οι οποίες υπάρχουν μέσα στο κείμενο. Της λέει κάποιος: «Δε βαρέθηκες να ζητάς τα μάρμαρα; Να τα ζητιανεύεις;» και εκείνη απαντά: «Δε βαριέμαι ποτέ να ζητάω και να γίνομαι επαίτης όταν πρόκειται για την Ελλάδα». Και προσθέτει: «Ναι, θα γυρίσουν τα μάρμαρα, κι αν δε ζω, θα είμαι κάπου ψηλά, θα τα βλέπω κι ίσως ξαναγεννηθώ». Έχω την απόλυτη βεβαιότητα ότι αυτά τα οράματα, θα βρεθεί κάποιος να τα συνεχίσει. Πιστεύω ότι τίποτα δεν πάει χαμένο από όλη αυτήν την ενέργεια και την αγάπη που έδωσε.

Το γεγονός ότι ήταν και πολιτικό πρόσωπο και μάλιστα ανήκε σε μια παράταξη που σήμερα φθίνει και γενικότερα έχει δεχτεί μεγάλη κριτική -επειδή έχουμε φτάσει ως εδώ- πιστεύετε ότι κατά κάποιο τρόπο έχει επηρεάσει την υστεροφημία της;

Δεν το πιστεύω και θα σας πω γιατί. Πρώτον είναι γνωστό ότι δεν την ήθελαν στο ΠΑΣΟΚ, δεν ήταν από τα προβεβλημένα κομματικά στελέχη, ήταν φίλη και σύντροφος του Ανδρέα Παπανδρέου. Αυτή είναι η προσωπική μου γνώμη. Δεν έχει ακουστεί ποτέ να έχει «φάει», να έχει καταχραστεί. Ίσα- ίσα το αντίθετο. Έχει αφήσει πίσω της δομές, τα δημοτικά περιφερειακά θέατρα, τις κρατικές σκηνές. Πρόσφερε στους αρχαιολογικούς χώρους… Έχει αφήσει κληρονομιά πίσω της. Ο λαός δεν είναι αχάριστος και πιστεύω ότι εκτιμά την αυθεντικότητα και το αίσθημα με το οποίο έδρασε αυτή η γυναίκα.

Ποιος είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος, όταν επιχειρείται η προσέγγιση μιας τόσο πληθωρικής προσωπικότητας, την οποία ενσαρκώνει επί σκηνής η Μαρία Ναυπλιώτου;

O Σταύρος Ξαρχάκος έχει την επιμέλεια του μουσικού αφιερώματος της παράστασης και θα διευθύνει την ορχήστρα

Ο μεγάλος κίνδυνος θα ήταν να φορέσουμε μια ξανθιά περούκα στη Μαρία Ναυπλιώτου και να πάμε να κάνουμε τη Μελίνα καρικατούρα. Δεν θέλω να πω ότι δεν έχουμε κρατήσει στοιχεία της προσωπικότητας της, αλλά νομίζω ότι κανείς δε μπορεί να μιμηθεί ή να αντιγράψει τη Μελίνα, μια φιγούρα που είναι ακόμα μπροστά στα μάτι μας. Τα είκοσι αυτά χρόνια πέρασαν σαν μια ρουφηξιά νερό αλλά η Μελίνα μας χαιρετά πάντα από την Ακρόπολη. Νομίζω ότι ο μεγάλος κίνδυνος θα ήταν να δημιουργήσει κανείς ένα θεατρικό έργο εμπνευσμένο από τη ζωή της που θα ήταν λίγο γραφικό. Η ουσία έγκειται στο να προσπαθήσουμε να μεταφέρουμε το λόγο της, κι όχι να μιλήσουμε εμείς για αυτήν, περιγράφοντας την. Για αυτό και η γραμμή την οποία ακολουθήσαμε με την Μαρία Ναυπλιώτου είναι ακριβώς αυτή: να ακουστεί όσο το δυνατόν πιο καθαρά η φωνή της ψυχής της.

Πώς προέκυψε η ιδέα του μοντέρνου χορικού στην παράσταση;

Την Μελίνα δεν τη σκεφτόμαστε ποτέ μόνη. Τη φέρνουμε στο μυαλό μας πάντα μαζί με το κοινό της, γιατί ήταν ηθοποιός, τη σκεφτόμαστε με τους φίλους της-είναι γνωστό ότι περιστοιχιζόταν διαρκώς από φίλους, όχι αυλή, φίλους. Είναι ένα άτομο ταυτισμένο με αγώνες και με πλήθη τα οποία είτε τη ζητωκραυγάζουν, είτε όχι… Έτσι λοιπόν, αυτός ο χορός είναι ο λαός που βρίσκεται δίπλα της και για τον οποίο κάνει και λέει, ό,τι λέει. Άλλοτε την αποθεώνουν και άλλοτε την αμφισβητούν οι επικριτές της, όπως έγινε άλλωστε σε όλη της τη ζωή.

Και πώς αποτυπώνεται αυτή η αμφισβήτηση; Δεν κάνατε μια απλή αγιογραφία από ό,τι καταλαβαίνω…

Μαρία Ναυπλιώτου-Γιάννης Στάνκογλου

Όχι. Δεν πιστεύω στις αγιογραφίες, ούτε στα μνημόσυνα. Η αμφισβήτηση ήταν ένα σημαντικό στοιχείο στη ζωή και την προσωπικότητά της. Και πραγματικά ο τρόπος με τον οποίο ζητάμε να εκφέρουν το λόγο οι νέοι ηθοποιοί- γιατί δεν είναι μόνο οι πρωταγωνιστές, ο Γιάννης Στανκογλου και η Μαρία Ναυπλιώτου- είναι αυτός ακριβώς. Δεν επιζητούμε να μιλήσουν με σεβασμό, θέλουμε να την επικρίνουν κιόλας, γιατί δέχτηκε αρκετή κριτική: και καλή κριτική και κακόβουλη. Νομίζω ότι αυτό πρέπει να βγει. Υπάρχει βέβαια αναφορά και στην περίοδο της Χούντας, όταν δεν χτυπούσαν οι καμπάνες για αυτήν. Δεν την περίμενε κανείς παρά μόνο οι χουντικοί οι οποίοι γελούσαν, την έφτυναν και έπιναν κοκα-κόλα, όταν είχε έρθει στην Ελλάδα για την κηδεία της μητέρας της. Τότε σχεδόν όλος ο κόσμος της γύριζε την πλάτη. Αυτή την τρομερή σκηνή την έχουμε συμπεριλάβει στην παράσταση.

Το στοιχείο του χορού μπορείτε να μας μιλήσετε πώς εντάσσεται σε αυτό το σκηνικό θέαμα;

Το έχω αντιμετωπίσει όλο ως χοροθέατρο. Υπάρχει μεγάλη ακρίβεια και ρυθμολογία όσον αφορά στην κίνηση των ερμηνευτών. Είναι ό, τι εννοεί ακριβώς η λέξη χορικό. Τα πρόσωπα στη σκηνή είτε κινούνται μαζικά, είτε χορεύουν-γιατί βέβαια υπάρχουν και κάποια χορευτικά στην παράσταση, όπως για παράδειγμα το «Mack the Knife», από την «Όπερα της Πεντάρας» του Μπρεχτ που το είχε σκηνοθετήσει ο Ζυλ Ντασέν μετά τη χούντα. Η κίνηση λοιπόν δεν είναι ρεαλιστική, αλλά υπόκειται στους κανόνες της ακρίβειας και της εκφραστικότητας ενός χοροθεάματος.

Πώς συνδέεται η επιλογή της τοποθεσίας για την πρεμιέρα της παράστασης, με τη δράση της Μελίνας Μερκούρη;

Η πρεμιέρα θα δοθεί στις 24 Αυγούστου στις Πρέσπες, στον Άγιο Αχίλλειο, ένα πολύ μικρό νησάκι, μέσα στη λίμνη, όπου βρίσκονται τα ερείπια μιας βυζαντινής εκκλησίας. Μπροστά σε αυτά τα ερείπια όλα αυτά τα χρόνια γίνεται το φεστιβάλ των Πρεσπών. Σε αυτό το φεστιβάλ πήγε η Μελίνα τη χρονιά που πέθανε. Το είχε υποσχεθεί στο Γιώργο Λιάνη, και πήγε με ένα ελικόπτερο, λίγο πριν φύγει για τη Νέα Υόρκη.

Η πρεμιέρα της παράστασης θα δοθεί στον Άγιο Αχίλλειο στις Πρέσπες, στις 24 Αυγούστου

Τι σηματοδοτούσε η παρουσία της εκεί;

Είχε πει την εκπληκτική φράση: «τα σύνορα δεν είναι ποινή, τα σύνορα είναι τιμή». Στις Πρέσπες υπάρχει η λίμνη που ενώνει την Αλβανία και τα Σκόπια με την Ελλάδα, και λίγο πιο πέρα βρίσκεται η Βουλγαρία. Σε αυτήν την άκρη του Ελληνισμού, εδώ και 24 χρόνια πραγματοποιείται αυτό το σημαντικό φεστιβάλ από όπου έχουν περάσει οι μεγαλύτεροι καλλιτέχνες. Το σφράγισε και η Μελίνα με την τόσο σημαδιακή στιγμή κατά την οποία το επισκέφθηκε. Πήγε μέσα στους πόνους για να στηρίξει τους ανθρώπους που ζουν εκεί, να στηρίξει την ιδέα της Ελλάδας και του πολιτισμού που ενώνει. Στις Πρέσπες, το φεστιβάλ ενώνει τις γύρω περιοχές με τον πολιτισμό, κάτι ιδιαίτερα σημαντικό που πρέσβευε σε όλη της τη ζωή.

Ταυτότητα της παράστασης: επιμέλεια μουσικού σκέλους του αφιερώματος: Σταύρος Ξαρχάκος. Τα τραγούδια της Μελίνας ερμηνεύουν η Έλλη Πασπαλά και η Ηρώ Σαϊα. Κείμενο παράστασης: Στρατής Πασχάλης. Σκηνοθεσία-χορογραφία: Σοφία Σπυράτου. Τα σκηνικά και τα κοστούμια υπογράφει ο Γιάννης Μετζικώφ και τους φωτισμούς ο Λευτέρης Παυλόπουλος. Την Ορχήστρα διευθύνει ο Σταύρος Ξαρχάκος. Την επιλογή και επιμέλεια στα βίντεο της παράστασης έχει η Δάφνη Τζαφέρη. Ερμηνεύουν οι ηθοποιοί: Μαρία Ναυπλιώτου, Γιάννης Στάνκογλου, Αλμπέρτο Φάις, Χλόη Μάντζαρη, Νεφέλη Μαϊστράλη, Κώστας Συλβέστρος. Συμμετέχει ένα σύνολο δώδεκα χορευτών. Για την παράσταση συνεργάστηκαν το Ίδρυμα Μελίνα Μερκούρη, ο Πολιτιστικός Οργανισμός Πρεσπών και η Adam Productions.

Πληροφορίες: «Μελίνα, όπου και να ταξιδέψω, η Ελλάδα…»: πρεμιέρα στις 24 Αυγούστου, στις Πρέσπες, στο πλαίσιο του διεθνούς φεστιβάλ «Πρέσπεια». Στις 7 και 8 Σεπτεμβρίου στο Ηρώδειο (η παράσταση στις 8 Σεπτεμβρίου προστέθηκε λόγω του μεγάλου ενδιαφέροντος των θεατών). Στο Φεστιβάλ Πρεσπών η είσοδος είναι ελεύθερη για το κοινό. Στο Ηρώδειο οι τιμές των εισιτηρίων διαμορφώνονται ως εξής:15, 25, 45, 65, 90 ευρώ. Ώρα έναρξης:21:00. Επιπλέον πληροφορίες στο τηλ. : 210 8840 600.

ΜΑΝΙΑ ΣΤΑΪΚΟΥ