Νέα και πολλά υποσχόμενη, η Κατερίνα Μπερδέκα υπογράφει φέτος τη σκηνοθεσία του «Αρχιμάστορα Σόλνες» του Ίψεν στο Από Μηχανής Θέατρο, σε μια από τις πιο αξιοπρόσεκτες δουλειές της πρόσφατης θεατρικής σεζόν.

Ο Άκις Βλουτής στο ρόλο του «Αρχιμάστορα Σόλνες» δίνει μια μεστή, ώριμη ερμηνεία πλαισιωμένος από μια ομάδα ταλαντούχων ηθοποιών.

Η Κατερίνα Μπερδέκα έχει ήδη διανύσει μια ενδιαφέρουσα διαδρομή ως σκηνοθέτις ενώ παράλληλα δραστηριοποιείται δυναμικά και στο χώρο των θεατρικών παραγωγών.

Τα τελευταία χρόνια συνεργάζεται με την Εταιρεία Θεάτρου Συν-Επί(+,Χ) στο «Από Μηχανής Θέατρο» στο γραφείο Καλλιτεχνικής Διεύθυνσης και ως διευθύντρια των θεατρικών παραγωγών, όπου σκηνοθέτησε τις παραστάσεις «Drunk enough to say I love you?» της Κάριλ Τσέρτσιλ, «Την Τρίτη στο σουπερμάρκετ» του Εμαννουέλ Νταρλέ, το «Έγκλημα στα Παρασκήνια» του Γιάννη Μαρή αλλά και τον «Κροκόδειλο» του Φιοντόρ Ντοστογέφσκι.

Από όλα τα έργα του Ίψεν γιατί σταθήκατε στον «Αρχιμάστορα Σόλνες»;

Η επιλογή του Αρχιμάστορα Σόλνες έγινε από τον Άκι Βλουτή, καλλιτεχνικό Διευθυντή της Εταιρείας Θεάτρου Συν-Επί που στεγάζεται στο Από Μηχανής Θέατρο, ως συνέχεια της μελέτης του έργου του σπουδαίου Νορβηγού συγγραφέα, μετά το «Ξύπνημα των νεκρών» που έγινε το 2012 σε σκηνοθεσία Ρούλας Πατεράκη.

Για μένα, ακριβώς αυτός ο σχεδιασμός μελέτης θεατρικών έργων, και άρα και συγγραφέων μέσα στο χρόνο είναι και ο ενδεδειγμένος όχι μόνο για τον σχεδιασμό ρεπερτορίου ενός θεάτρου αλλά και για τον τρόπο σκέψης του σκηνοθέτη. Έτσι, ξαναδιάβασα τα έργα του Ίψεν και νομίζω αν είχα την επιλογή θα επέλεγα μεταξύ όλων, τον «Αρχιμάστορα Σόλνες».

Έχω την ανάγκη σε κάθε έργο να υπάρχει ένας πολύ προσωπικός λόγος για τον οποίο επιλέγω να το σκηνοθετήσω πέρα από το «γιατί» όλης της παράστασης. Στο συγκεκριμένο έργο ένα από τα πιο βασικά ζητήματα που τίθενται είναι το τίμημα που πρέπει να πληρώσει ο καλλιτέχνης για να υπάρξει ως καλλιτέχνης και να αναγνωρισθεί.

Ο Ίψεν γράφει το έργο σε όψιμη ηλικία και μοιάζει να ανατρέχει στις δικές του επιλογές άλλοτε αυστηρός και άλλοτε με επιείκεια. Τι και πόσα πρέπει να θυσιάσει κανείς για να είναι καλλιτέχνης; Θα πληρώσει το τίμημα έτσι κι αλλιώς; Πρέπει να υπάρχει τίμημα και ποιος το καθορίζει; Τα ερωτήματα αυτά με τάραξαν, με συγκίνησαν βαθειά και ακόμα περισσότερο χαραχτήκαν μέσα μου. Δεν ξέρω ειλικρινά, αν έδωσα απαντήσεις, σε μένα πάντως, είναι σίγουρο ότι οι ερωτήσεις αυτές αποτελούν πυξίδα για το υπόλοιπο προσωπικό μου ταξίδι στον χώρο του θεάτρου.

ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΑΜΠΑΤΗΣ

Η Κατερίνα Μπερδέκα, κρύβεται πίσω από το πρόγραμμα της προηγούμενης παράστασής της «Ο κροκόδειλος» (διασκευή του ομώνυμου διηγήματος του Ντοστογιέφσκι).

Το θέατρο είναι για μένα πρωτίστως το κείμενο και ο ηθοποιός. Θα τολμήσω να πω, διακινδυνεύοντας να αμφισβητήσω την χρεία της καλλιτεχνική ύπαρξής μου, ότι χωρίς σκηνοθέτη μπορεί να γίνει παράσταση, χωρίς ηθοποιό και κείμενο όχι. Έτσι, θέλω το κείμενο να «λάμπει» στη σκηνή καθαρό, με ό,τι ταξιδεύει κάτω από αυτό, και με πολύ συγκεκριμένους τους στόχους του. Για να επιτευχθεί αυτό έχω ανάγκη να αφαιρεθεί οτιδήποτε αποπροσανατολίζει από αυτό τον στόχο.

Χρειάζομαι τον ηθοποιό απερίσπαστο, συγκεντρωμένο και το κείμενο. Αν υπάρχουν αυτοί οι δυο πόλοι στη σκηνή δημιουργούνται τα πάντα. Οι ιδέες, οι σχέσεις μεταξύ των ηρώων, το παρελθόν τους, και το μεγαλύτερο στοίχημα όλων, η μετατόπισή τους σε μεταφυσικά τοπία.

Το συγκεκριμένο κείμενο είναι τόσο δυνατό που δεν χρειαζόμουν καν τα σκηνικά αντικείμενα. Δεν με ενδιέφερε να δω το μολύβι που ζητάει η Χίντε από τον Σόλνες για να υπογράψει τα σχέδια του Ράγκναρ τόσο, όσο να ακούσω ότι τον πείθει να υπογράψει και να βεβαιώσει έτσι την αξία του Ράγκαρ ως αρχιτέκτονα λίγο πριν του πει ότι από δω και πέρα πρέπει να συνεχίσει μόνος, στην πορεία του προς την άνοδο και την πτώση, έχοντας όμως υπογράψει μια, κατ΄εμέ, καλλιτεχνική διαθήκη.

Οι μεγάλοι αρχιτεκτονικοί όγκοι στον χώρο που σχεδίασε και ζωγράφισε ο Νίκος Αναγνωστόπουλος ήταν ό,τι χρειαζόμουν για να δω μέσα σ΄αυτούς να «κινούνται» οι ηθοποιοί και το κείμενο.

Ποια ήταν τα κριτήρια για την επιλογή των ηθοποιών με τους οποίους συνεργαστήκατε;

Στα κείμενα των κλασικών συγγραφέων οι χαρακτήρες όλοι είναι απολύτως αναγκαίοι και σπουδαία κατασκευασμένοι. Μέσα από αυτούς πυροδοτείται η εξέλιξη της υπόθεσης και ο καθένας τους αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του οικοδομήματος. Χρειαζόμασταν, λοιπόν, αρχικά και πάνω απ΄όλα εξαίρετους ηθοποιούς που να μπορούν να σχηματίσουν το δικό τους κομμάτι στο αρχιτεκτόνημα του Ίψεν.

Πέρα από αυτό, όμως, που μπορεί να θεωρείται - και είναι - αυτονόητο για κάθε παράσταση, υπήρχαν κάποιες συγκεκριμένες ανάγκες για την επιλογή ηθοποιών για τους συγκεκριμένους ρόλους. Η επιλογή έγινε μαζί με τον Άκι Βλουτή που έτσι κι αλλιώς κατά την γνώμη μου είναι ιδανικός για τον «Αρχιμάστορα Σόλνες», έναν ιδιαίτερα απαιτητικό ρόλο.

Ο Ιερώνυμος Καλετσάνος και ο Ερρίκος Λίτσης φωτογράφιζαν θαυμάσια τον γιατρό Χέρνταλ που εισαγάγει όλα τα βασικά θέματα της ιστορίας από την αρχή του έργου και τον Κνουτ Μπρόβικ που είναι η απερχόμενη γενιά εξίσου σημαντική με την παρούσα και την επερχόμενη αλλά απλώς στη δύση της.

Ο Κωνσταντίνος Μωραΐτης ανέλαβε τον ρόλο του Ράγκναρ, του  «εκπροσώπου» της νέας γενιάς που τόσο φοβάται ο Σόλνες. Και μετά οι γυναίκες που τόσο σημαντικό ρόλο παίζουν στο έργο του Ίψεν. Θέλαμε και οι τρεις – δεν είναι τυχαίος ο αριθμός που επιλέγει ο συγγραφέας – να είναι ισχυρές προσωπικότητες για να αναδεικνύονται περισσότερο οι επιλογές του Σόλνες στη μοναχική του πορεία προς το τέλος ως πραγματικά προσωπικές και όχι αναγκαστικές επιλογές.

Έτσι η Κυρία Σόλνες (Διώνη Κουρτάκη) είναι μια θελκτική, ζωντανή, μάχιμη γυναίκα με την οποία ο Σόλνες έχει πάψει να επικοινωνεί. Η Κάγια(Αθηνά Μπερδέκα) δεν είναι ένα άβουλο κοριτσάκι αλλά μια γυναίκα της οποίας κυριεύει το μυαλό ο έρωτας. Η Χίλντε (Βασιλική Τρουφάκου) έπρεπε να είναι ένα πλάσμα που εμφανίζεται κορίτσι διεκδικώντας το όνειρό της, ενηλικιώνεται καταλαβαίνοντας ότι η πραγματικότητα δεν ανταποκρίνεται σ΄αυτό που φανταζόταν και στο τέλος πιστοποιεί την επικινδυνότητα που νοιώθουμε με την πρώτη της εμφάνιση, ότι είναι ένας άγγελος – ή δαιμόνιο – θανάτου.

Είναι πάντα, επίσης, σημαντικό για μένα μέσα στον θίασο να υπάρχουν άνθρωποι με τους οποίους έχω ξανασυνεργαστεί και μιλάω μαζί τους έναν κοινό κώδικα. Ο Άκις, ο Ερρίκος, η Αθηνά και ο Κωνσταντίνος αποτέλεσαν αρχικά έναν εξαίρετο πυρήνα ο οποίος εμπλουτίστηκε σημαντικά από τον Ιερώνυμο, την Διώνη και την Βασιλική.

Το ιψενικό τρίγωνο στον «Αρχιμάστορα Σόλνες» θα μπορούσε να αντιπροσωπεύει και κοινωνικές δυνάμεις;

Τα πεδία τα οποία εμφανίζει ο Ίψεν στον «Αρχιμάστορα Σόλνες» είναι πολλά και πολύπλοκα. Ένα σημαντικό κομμάτι είναι το κοινωνικό καθρέφτισμα της εποχής του. Το 1892 που γράφει το έργο και στο γύρισμα του αιώνα συντελούνται σημαντικές αλλαγές και ζυμώσεις στην Ευρώπη αλλά και παγκοσμίως.

Υπάρχει ακόμα μια τάξη πλουσίων ιδιοκτητών γης με μεγάλες εκτάσεις στην κατοχή τους – κύρια εκπρόσωπος στο έργο η Αλίνε Σόλνες - αλλά εμφανίζεται ταυτόχρονα εξαιρετικά δυναμικά και γρήγορα μια νέα τάξη ανθρώπων που θα πλουτίσουν μέσω του επαγγέλματός τους, της προσωπικής τους ικανότητας δηλαδή, όπως είναι ο Χάλβαρντ Σόλνες.

Ακόμη, βλέπουμε στο έργο την γυναίκα μέσα στον γάμο(κυρία Σόλνες) αλλά και την γυναίκα εργαζόμενη (Καγια) και ακόμα παραπέρα την γυναίκα-περιηγητή (Χίλντε). Δεν φαίνεται κανείς να διεκδικεί να αποκτήσει τα κεκτημένα της οικογένειας της Αλίνε. Όλοι δείχνουν να θέλουν και να παλεύουν μόνοι τους να δημιουργήσουν κάτι καινούριο.

Τα ιψενικά τρίγωνα μοιάζουν να δημιουργούνται με όλους τους πιθανούς τρόπους, και των κοινωνικών δυνάμεων, πάνω από τα κεφάλια όλων. Ο Σόλνες, η Κυρία Σόλνες και ο γιατρός Χέρνταλ, ο Σόλνες, ο Κνουτ Μπρόβικ και ο Ράγκναρ, η Κάγια, ο Σόλνες και ο Ράγκναρ, ο Σόλνες, η κυρία Σόλνες και η Κάγια, και η πράξη είναι μαθηματικά ατελής...
 

Πριν από περίπου δέκα χρόνια είδα τον Αρχιμάστορα Σόλνες του Γιώργου Κιμούλη στο Σύγχρονο Θέατρο Αθήνας. Αυτή η παράσταση ήταν ιδιαίτερα σημαντική για μένα. Η ερμηνεία του Γιώργου Κιμούλη με έκανε να «διαβάσω» τον χαρακτήρα του Σόλνες με ένα πολύ προσωπικό τρόπο.

Είδα έναν άνθρωπο με τεράστιες ευθύνες σε σχέση με τις επιλογές ζωής και τις σχέσεις του με τους άλλους ανθρώπους, αλλά ταυτόχρονα γεμάτο φόβο, χωρίς να μπορεί πραγματικά να αντιδράσει στο προδιαγεγραμμένο τέλος που ο ίδιος βλέπει καθαρά ότι διαγράφεται μπροστά του. Με προκάλεσε να αγαπήσω αυτόν τον «αρνητικό» ήρωα κι αυτό νομίζω είναι μια πολύ σημαντική ματιά στο έργο.

«Ο Αρχιμάστορας Σόλνες» έχει αρκετά αυτοβιογραφικά στοιχεία του Ίψεν, ωστόσο θεωρείται ένα από τα πιο συμβολικά έργα του και έχουν γραφτεί πολλές θεωρίες για το τι πραγματεύεται. Εσείς ποια ερμηνεία για το συγκεκριμένο έργο θεωρείτε περισσότερο ενδιαφέρουσα;

Νομίζω πως ο Ίψεν, όπως όλοι οι μεγάλοι συγγραφείς, δεν μπαίνει σε καλούπια. Μπορείς να δεις απλώς το έργο του από διαφορετικές γωνίες. Αυτοβιογραφικό, ψυχαναλυτικό, συμβολικό, κοινωνικό, ρελιστικό και τόσα άλλα. Είχα εξαιρετικά έντονα την αίσθηση από την αρχή της μελέτης μου στον Ίψεν ότι κάθε μια από αυτές τις γωνίες μου μίκραινε την οπτική πάνω στο έργο.

Σκεπτόμενη με κάθε μια από αυτές έλειπε ένα σημαντικό μυστηριακό κομμάτι του έργου που δεν ξεκλειδωνόταν. Τα τρολ, τα δαιμόνια, τα ουράνια παλάτια, οι εκκλησίες που αρνήθηκε να συνεχίζει να χτίζει ο Σόλνες, η μυθική προέλευση του ονόματος της Χίλντε (από τις Βαλκυρίες και τα έπη των Νιμπελούγκεν) με έσπρωξαν να δώσω περισσότερη σημασία στον μύθο, στο όνειρο και τελικά στη μεταφυσική διάσταση του κειμένου χρησιμοποιώντας μια μεικτή ανάγνωση του κειμένου μέσω όλων των ερμηνειών του. Στην εναγώνια αναζήτησή μου με βοήθησε ο Άκις Βλουτής δίνοντάς μου, στην διάρκεια των προβών, σημαντικότατες μελέτες που επιβεβαίωναν τον δρόμο που είχαμε χαράξει ενστικτωδώς.

Άκις Βλουτής και Βασιλική Τρουφάκου.

Είναι πολύ δύσκολο να μπορεί κανείς να καταφέρει να συνεχίσει να κάνει αυτό που αγαπάει και πιστεύει ότι μπορεί να καταφέρει σε οποιοδήποτε πεδίο κι αν βρίσκεται. Μπορείς να οργανώσεις πια μια παράσταση με ελάχιστα μέσα και να την παρουσιάσεις κάπου. Αυτό ισχύει για όλους.

Για μένα είναι σημαντικό να εμπιστευτώ και να με εμπιστευτούν. Δεν ξέρω τι σημαίνει ακριβώς «ξεχωρίζω». Νομίζω ότι το διεκδικούμε ως αναγκαίο κακό – γιατί επιφέρει ένα άγχος κι έναν χαζό ανταγωνισμό – για να μπορέσουμε να συνεχίσουμε να υπάρχουμε καλλιτεχνικά. Θα με έκανε ευτυχή να μπορώ να συνεχίσω να κάνω θέατρο χωρίς απαραίτητα να πρέπει να ξεχωρίσω. Αναρωτιέμαι ακόμα αν γίνεται να γίνει αυτό.

Ποιες στιγμές στη μέχρι τώρα πορεία σας θεωρείτε σημαντικές;

Κάθε περίοδο που μελέτησα και σκηνοθέτησα ένα έργο την θεωρώ απολύτως σημαντική για διαφορετικούς δημιουργικούς λόγους κάθε φορά. Θεωρώ όμως κυρίως σημαντικές τρεις στιγμές που με εμπιστεύτηκαν τρεις άνθρωποι για να σκηνοθετήσω. Πριν δεκαπέντε χρόνια, όταν ο Γιώργος Κιμούλης, δάσκαλός μου στη δραματική σχολή του Σύγχρονου Θεάτρου μου έδωσε τα κλειδιά του θεάτρου του για να σκηνοθετήσω εν λευκώ χωρίς να ελέγξει το κείμενο και χωρίς να έχω ξανασκηνοθετήσει ποτέ, πριν έξι χρόνια όταν ο Κωνσταντίνος Παπαχρόνης μου ζήτησε να τον σκηνοθετήσω στη «Νύχτα μόλις πριν από τα δάση» του Κολτές, μια παράσταση που δεν έγινε ποτέ, καθώς την ημέρα που θα είχαμε την πρώτη πρόβα ο Κωνσταντίνος χάθηκε, και πριν πέντε χρόνια όταν ο Άκις Βλουτής μου εμπιστεύτηκε το δυσκολότατο «Drunk enough to say I love you» της Κάριλ Τσέρτσιλ.

Έχετε σκηνοθετήσει έργα όπως το «Drunk enough to say I love you» της Κάριλ Τσέρτσιλ, την «Τρίτη στο σουπερμάρκετ» του Εμμανουέλ Νταρλέ, το «Έγκλημα στα παρασκήνια» του Γιάννη Μαρή, έχετε διασκευάσει το διήγημα «Κροκόδειλος» του Ντοστογιέφσκι. Θέλετε να διαμορφώσετε μια «αναγνωρίσιμη» σκηνοθετική σφραγίδα ή σας αρέσει να πειραματίζεστε;

Μου αρέσει να νοιώθω ελεύθερη να ερευνώ τα κείμενα και τον τρόπο παράστασή τους χωρίς περιορισμό ως προς την επιλογές που κάνω σε σχέση μ΄αυτά. Νομίζω πως την καλλιτεχνική σφραγίδα του ο καλλιτέχνης δεν την προκατασκευάζει, ή τουλάχιστον δεν πρέπει να την προκατασκευάζει.

Είναι περισσότερο κάτι που εμφανίζεται – αν υπάρχει – σε κάθε τι που επιλέγεις, όποιο κι αν είναι το κείμενο, το θέατρο ή οι συνεργάτες. Και τελικά πιστεύω ότι όσο περισσότερο έχει την ευκαιρία κάποιος να πειραματιστεί τόσο περισσότερο θα σμιλεύει την προσωπική του σφραγίδα. Ή τουλάχιστον ελπίζω, γιατί αλλιώς είμαι σε λάθος δρόμο.

Μετάφραση: Έρι Κύργια . Σκηνοθεσία: Κατερίνα Μπερδέκα . Σκηνικά – Κοστούμια: Νίκος Αναγνωστόπουλος. Φωτισμοί: Σάκης Μπιρμπίλης. Μουσική: Δημήτρης Παπαλάμπρου. Βοηθός σκηνοθέτη: Μαριάνθη Μπαϊρακτάρη.

Ερμηνεύουν οι: Άκις Βλουτής (Αρχιμάστορας Σόλνες), Ιερώνυμος Καλετσάνος (Γιατρός Χέρνταλ), Διώνη Κουρτάκη (Αλίνε Σόλνες), Ερρίκος Λίτσης (Κνουτ Μπρόβικ), Αθηνά Μπερδέκα (Κάγια Φόσλι), Κωνσταντίνος Μωραΐτης (Ράγκναρ Μπρόβικ), Βασιλική Τρουφάκου (Χίλντε Βάνγκελ).

Πληροφορίες: «Αρχιμάστορας Σόλνες» στο Από Μηχανής Θέατρο, Ακαδήμου 13, Μεταξουργείο. Ημέρες και ώρες παραστάσεων: Πέμπτη, Παρασκευή, Σάββατο: 20:30. Κυριακή:19:00. Τιμές εισιτηρίων 14 ευρώ, φοιτητικό 10 ευρώ. Είσοδος κάθε Πέμπτη: 10 ευρώ. Διάρκεια παράστασης 120 λεπτά (χωρίς διάλειμμα). Τηλ. 210 5231131.

Mάνια Στάικου