Γνωρίζουμε τη δημιουργική ορμή του Πικάσο που προκάλεσε σεισμό στις εικαστικές τέχνες. Είναι όμως άγνωστο στο ευρύ κοινό, ότι ο σπουδαίος καλλιτέχνης είχε γράψει δύο θεατρικά έργα, το ένα εκ των οποίων, με τον τίτλο «Τα τέσσερα κοριτσάκια» ανεβαίνει στο φουαγιέ του Βασιλικού Θεάτρου στη Θεσσαλονίκη, σε σκηνοθεσία του Γιάννη Καλατζόπουλου, από τις 27 Αυγούστου ως τις 7 Σεπτεμβρίου.

Πρόκειται για την παραγωγή που είχε φιλοξενηθεί πριν λίγους μήνες στο Γαλλικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης, με επιτυχία και τώρα επιστρέφει ενταγμένη στο ρεπερτόριο του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος. Θα τη δούμε πιθανότατα και στην Αθήνα, καθώς οι συντελεστές της αναζητούν τις κατάλληλες ημερομηνίες για να την ανεβάσουν  στο θέατρο Vault.

«Είναι καταπληκτικό το πώς συμπυκνώνει σε ένα θεατρικό κείμενο ο Πικάσο  την εικαστική του δημιουργία. Στο έργο -όπως πολύ ωραία το έθεσε ένας από τους θεατές μας-είναι σαν να βλέπεις προφορικώς όλους τους πίνακες του Πικάσο, καθώς και τα διάφορα στάδια της καλλιτεχνικής του ωρίμανσης.

Το κείμενο είναι ένα παραλήρημα της εφηβείας που μένει έκθαμβη αλλά ταυτόχρονα παίζει- με τη σοβαρότητα που μόνο τα παιδιά μπορούν- με όλα τα σημαντικά πράγματα της ζωής: με τον έρωτα, την εξουσία, τον θάνατο, την οικογένεια, την πατρίδα. Όλα αυτά τα μεγέθη περνούν με  ανάλαφρο  και διόλου διδακτικό τρόπο. Αυτό που μένει στον αναγνώστη του έργου ή τον θεατή της παράστασης, είναι η λύτρωση, η ψυχική ανακούφιση», υποστηρίζει ο Γιάννης Καλατζόπουλος. Πρόκειται για ένα σουρεαλιστικό κείμενο, χωρίς την τυπική πλοκή που έχουμε συνηθίσει σε θεατρικά έργα.

H ματιά του Πικάσο στα ερείπια των αξιών της Ευρώπης

Ο Γιάννης Καλατζόπουλος ενδιαφέρεται και για τις εικαστικές τέχνες-είναι το αγαπημένο του χόμπι που τον ξεκουράζει από τις θεατρικές του δραστηριότητες-όπως μας αποκάλυψε ο ίδιος. Και η προσωπικότητα του Πικάσο, με τις αντιφάσεις, τις δημιουργικές εκρήξεις και τη θυελλώδη ερωτική ζωή τον είχε μαγνητίσει.

G.CHRYSOCHOIDIS

Ωστόσο υπήρξε και το κατάλληλο ερέθισμα: «Την απόφαση την πήρα τυχαία. Το τυχαίο άλλωστε, παίζει σημαντικό ρόλο στη ζωή μας: μια μέρα, ξεφυλλίζοντας ένα περιοδικό είδα -όχι τέσσερα αλλά πέντε κοριτσάκια- σε κάποια χώρα -δεν θυμάμαι αν ήταν στην Παλαιστίνη ή το Πακιστάν, να διαβάζουν τα μαθήματά τους μέσα στα ερείπια. Έτσι προέκυψε ο συνειρμός με το έργο του Πικάσο. Τα κοριτσάκια που οραματίζονται μια καλύτερη ζωή όταν τα πάντα γύρω τους καταρρέουν… Πήρα την απόφαση και ευτυχώς βρήκα τρελούς συνεργάτες και την πραγματοποιήσαμε…».

Η ατμόσφαιρα του έργου μπορεί να βρει εκλεκτικές συγγένειες, με τη δική μας, γκρίζα εποχή, σύμφωνα με τον Γιάννη Καλατζόπουλο: «Είναι έργο της ωριμότητας του Πικάσο, γραμμένο το 1948,  λίγα χρόνια μετά το τέλος του Β Παγκοσμίου πολέμου. Στο κείμενο,  αυτό αποτυπώνεται-όχι άμεσα αλλά με αυτή την παιχνιδιάρικη διάθεση του Πικάσο. Είναι σαν να βλέπουμε γύρω μας τα συντρίμμια της Ευρώπης- όχι μόνο των  κτιρίων αλλά και τα ερείπια των αξιών, των οραμάτων , των ελπίδων της ανθρωπότητας μετά τη λέξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Είναι όλα σωριασμένα.

Και με φόντο αυτό το γκρεμισμένο τοπίο τέσσερα κοριτσάκια αναπλάθουν κατά κάποιο τρόπο τη ζωή. Το μήνυμα του Πικάσο είναι ότι η ζωή έχει τη δύναμη να ξεμυτίζει ακόμη και μέσα στην φρικτότερη καταστροφή. Στις μέρες μας  το έργο του είναι ιδιαίτερα επίκαιρο. Το 1948 είναι η περίοδος της έντονης πολιτικοποίησης του Πικάσο.Κάνει παρέα με τον Αραγκόν, τον Ελιάρ, με τους προδευτικούς αριστερούς ποιητές της εποχής του κι εντάσσεται στο Κομμουνιστικό Κόμμα της Γαλλίας.

Αργότερα ζωγραφίζει το περίφημο περιστέρι της ειρήνης για την έναρξη του Συνεδρίου της Ειρήνης στην Πολωνία και την αφίσα του Μπελογιάννη προσπαθώντας να συμβάλλει στη μη εκτέλεση του. Παρότι όμως είναι έντονα πολιτικοποιημένος, το έργο του δεν έχει κάποια τέτοια προμετωπίδα, δεν κάνει κάποια άμεση αναφορά. Έχει μια πανανθρώπινη-ουσιαστική πολιτική ματιά. Τέσσερα μικρά κοριτσάκια στην περίοδο περίπου της εφηβείας, κλαίνε, γελούν, μελαγχολούν, γδύνονται και αναπαριστούν σκηνές της καθημερινότητας. Κάνουν πρόβα  την ίδια τη ζωή. Και είναι μια ζωή που επιμένει να υπάρχει παρά τις αντιξοότητες τη φρίκη του πολέμου, τις αδικίες και την καταπίεση».

G.CHRYSOCHOIDIS

«Τα τέσσερα κοριτσάκια» κυκλοφόρησαν από τον ιστορικό εκδοτικό οίκο Gallimard το 1968. Ο Ανδρέας Εμπειρίκος το 1973 μετέφρασε το θεατρικό στο πλαίσιο του αφιερώματος που είχε φιλοξενήσει το θρυλικό περιοδικό Θέατρο του Κώστα Νίτσου, μετά το θάνατο του Πικάσο και στη συνέχεια η μετάφρασή του εκδόθηκε από την Άγρα. Το θέμα της μετάφρασης ήταν κομβικό για τον Γιάννη Καλατζόπουλο:

«Είναι εξαιρετική η μετάφραση του Ανδρέα Εμπειρίκου, ενός από τους πατριάρχες του υπερρεαλισμού στην Ελλάδα. Προβληματίστηκα πολύ το αν θα έπρεπε να χρησιμοποιήσουμε τη δική του ποιητικότατη και σουρεαλιστικότατη μετάφραση ή να επιχειρήσουμε κάτι άλλο.

Πήρα το ρίσκο να γράψω μια νέα μετάφραση, κάνοντας παράλληλα και τη δραματουργική επεξεργασία του κειμένου, ώστε να γίνουν πιο ορατές  στον σύγχρονο θεατή όλες οι ανησυχίες και οι αγωνίες του Πικάσο. Η μετάφραση του Εμπειρίκου κατά τη γνώμη μου και με όλο τον σεβασμό στην τεράστια προσωπικότητα του ποιητή, δεν είναι θεατρική.

Ο Πικάσο είχε μια υπόγεια θεατρικότητα στο κείμενό του που φαίνεται ότι τον Εμπειρίκο ίσως δεν τον ενδιέφερε ή  δεν ήθελε τόσο πολύ να την τονίσει-ήθελε να υπογραμμίσει περισσότερο τα ποιητικά στοιχεία. Άλλωστε ήταν και μια περίοδος πολεμικής των υπερρεαλιστών στην πατρίδα μας κι έπρεπε να πείσουν για το δίκαιο της αισθητικής τους αντίληψης. Νομίζω ότι ο Εμπειρίκος- πολύ σωστά για την άποψή του- ήθελε να επισημάνει την ποιητική διάσταση του έργου του Πικάσο και όχι τόσο την θεατρική».

Στο εξωτερικό, τα δύο θεατρικά κείμενα του Πικάσο, συνήθως παρουσιάζονται μαζί. Όμως ο Γιάννης Καλατζόπουλος δηλώνει ότι δεν τον ενδιαφέρει να ανεβάσει και το πρώτο έργο του Πικάσο, με τίτλο «Ο πόθος πιασμένος από την ουρά» (1941) και μας εξηγεί το γιατί: «Ο πόθος πιασμένος από την ουρά είναι το πρώτο θεατρικό του Πικάσο γραμμένο μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το χωρίζει  μεγάλη απόσταση από το δεύτερο θεατρικό του («Τα τέσσερα μικρά κοριτσάκια») και είναι ορατή δια γυμνού οφθαλμού η τεράστια διαφορά τους. Νομίζω ότι τους μεγάλους καλλιτέχνες τους σεβόμαστε, όταν τους κρίνουμε κιόλας. Δεν είναι καλό έργο, είναι μια απόπειρα του Πικάσο να κάνει θέατρο. Είναι μια εξωτερική, βεβιασμένη προσπάθεια να εφαρμόσει το σουρεαλιστικό μανιφέστο του Αντρέ Μπρετόν που εκείνη την εποχή ανήκε στην ομάδα του». 

Τα «Τέσσερα  κοριτσάκια» θα ερμηνεύσουν οι Έλενα Ζήκου, Σίσσυ Ιγνατίδου, Κάτια Παπαϊωάννου, Ασπασία Πιτιλάκη. Συνεργάτης του Γιάννης Καλατζόπουλου στη σκηνοθεσία είναι η Μαρίνα Χατζηιωάννου, η κινησιολογία, σκηνογραφία και ενδυματολογία είναι της Κατερίνας Παπαγεωργίου, η μουσική του Πάρη Παρασχόπουλου, οι φωτισμοί του Στέλιου Τζολόπουλου, η μουσική διδασκαλία της Βασιλικής Αλεξίου. Παίζουν: Έλενα Ζήκου, Σίσσυ Ιγνατίδου, Κάτια Παπαϊωάννου, Ασπασία Πιτιλάκη.

Πληροφορίες: «Τα τέσσερα κοριτσάκια» του Πάμπλο Πικάσο θα ανέβουν στο φουαγιέ του Βασιλικού Θεάτρου του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος, από τις 27 Αυγούστου έως τις 7 Σεπτεμβρίου.

Μάνια Στάικου