Τα προβλήματα που έκαναν την ταινία φαινόμενο.

Ο Στίβεν Σπίλμπεργκ σκηνοθέτησε το απόλυτο κινηματογραφικό blockbuster του καλοκαιριού πριν από 50 χρόνια. Η ταινία «Τα σαγόνια του καρχαρία» κατάφερε να αλλάξει την πορεία της ιστορίας του Χόλιγουντ και να κάνει μεγάλο όνομα τον 28χρονο τότε Σπίλμπεργκ.

Η ταινία έσπειρε τον τρόμο σε μια ολόκληρη γενιά σινεφίλ και τους κράτησε μακριά από τις θάλασσες. Κυρίως όμως εφηύρε την έννοια του καλοκαιρινού blockbuster ως πολιτιστικό φαινόμενο, σημειώνοντας 476,5 εκατομμύρια δολάρια σε εισπράξεις- ένα ρεκόρ που ξεπεράστηκε δύο χρόνια αργότερα από το «Star Wars».

Ωστόσο, ο δρόμος για την παραγωγή της δεν άνοιξε εύκολα. Μάλιστα, όπως θυμάται ο σκηνογράφος της ταινίας, Τζο Άλβες, τα στελέχη της παραγωγής αρχικά είχαν γελάσει με την ιδέα. Βέβαια και ο ίδιος είχε την ανησυχία ότι η ταινία δεν μπορούσε να προκαλέσει φόβο στο κοινό. Μέχρι που είδε τα πρώτα πλάνα της ταινίας.

«Νόμιζα ότι ο κόσμος θα γελούσε»

Καθ' όλη τη διάρκεια των γυρισμάτων, τα μηχανικά στηρίγματα που είχαν τοποθετηθεί για τις ανάγκες της ταινίας αντιμετώπιζαν δυσκολίες λόγω της διάβρωσης από το αλμυρό νερό και ακόμα και όταν λειτουργούσαν, δημιουργούνταν παράξενοι θόρυβοι που συχνά προκαλούσαν γέλια στο συνεργείο.

«Νόμιζα ότι ο κόσμος θα γελούσε», όπως αποκαλύπτει ο 89χρονος Άλβες για την ταινία του 1975. «Αντ’ αυτού ούρλιαζαν».

Ο Άλβες είχε ανάμειξη με την ταινία πολύ πριν τον Σπίλμπεργκ. Ο παραγωγός της ταινίας, Ντέιβιντ Μπράουν, τον είχε προσεγγίσει ζητώντας του να σχεδιάσει μερικές εικονογραφήσεις σκηνών με βάση το βιβλίο του Πίτερ Μπέντσλεϊ, πάνω στο οποίο βασίσθηκε το σενάριο της διάσημης κινηματογραφικής ταινίας- και το οποίο έγινε bestseller- για να βοηθήσει στην παρουσίαση της κινηματογραφικής μεταφοράς σε ένα στούντιο.

Ο Σπίλμπεργκ, ο οποίος σχεδίαζε να σκηνοθετήσει μια άλλη ταινία, τελικά επέλεξε «Τα σαγόνια του καρχαρία». Μαζί με τον Άλβες συμφώνησαν ότι για να αποδώσουν σωστά το έργο, έπρεπε να γυρίσουν την ταινία στον ωκεανό με έναν καρχαρία μήκους 7,5 μέτρων.

«Δεν είχε ξαναγίνει ποτέ αυτό μέχρι τότε», όπως σημειώνει ο Άλβες. «Στην ταινία ‘’Ο Γέρος και η Θάλασσα’, που κυκλοφόρησε το 1958, με τον Σπένσερ Τρέισι, είχαν αυτό το μεγάλο μάρλιν και απλώς βρισκόταν εκεί στη λίμνη. Φαινόταν απαίσιο».

Κατά τη διάρκεια μιας συνάντησης στην Universal, ο Άλβες θυμάται ότι ένας ειδικός στα ειδικά εφέ επέμενε ότι δεν ήταν εφικτό να κατασκευαστεί ένας καρχαρίας αυτού του μεγέθους. Ο ειδικός εργαζόταν σε ένα πολύ πιο σημαντικό project, την ταινία «Το Χίντενμπουργκ φλέγεται», βασισμένη στην πραγματική καταστροφή του γερμανικού αερόπλοιου Hindenburg στις 6 Μαΐου 1937.

«Η ταινία «Τα σαγόνια του καρχαρία» θα μπορούσε να είναι μια μεγαλύτερη ταινία από το ‘’Το Χίντενμπουργκ φλέγεται’’, δήλωσε στη συνάντηση ο παραγωγός της Universal, Μάρσαλ Γκριν. Η αίθουσα ξέσπασε σε γέλια». «Την αντιμετώπιζαν σαν μια ταινία με χαζούς καρχαρίες που είχε ένα μικρό παιδί για σκηνοθέτη», αναφέρει ο Άλβες.

Η επιλογή του σκηνικού

Γύρω στον Νοέμβριο του 1973, το στούντιο ενημέρωσε τον Άλβες ότι τα μοντέλα καρχαριών που είχε σχεδιάσει έπρεπε να είναι έτοιμα σε δύο μήνες. Μια ομάδα υπό την καθοδήγηση του θρυλικού καλλιτέχνη ειδικών εφέ Ρόμπερτ Μάτεϊ άρχισε να εργάζεται πάνω στο project.

Στο μεταξύ, ο Άλβες έψαχνε για την τοποθεσία που θα μεταμόρφωναν στο φανταστικό νησί Άμιτι. Ο Μπέντσλεϊ πρότεινε το Ναντάκετ. Και είναι πολύ πιθανό να είχε επιλεγεί, αν δεν χαλούσε τα σχέδια ο κακός καιρός.

Για την ακρίβεια ο Άλβες βρισκόταν στο πλοίο για το Ναντάκετ, αλλά ο καπετάνιος γύρισε πίσω λόγω της καταιγίδας.

Έτσι έπεσε η ιδέα για το νησί Μάρθας Βίνεγιαρντ, που απέχει μόλις επτά μίλια από τις ακτές του Κέιπ Κοντ. «Ήταν τέλειο. Όλοι αυτοί οι μικροί λευκοί φράχτες, απλώς μια όμορφη κοινότητα».

Ο Τζέφρι Κράμερ ήταν ένας νεαρός ηθοποιός όταν διάβασε σε μια τοπική εφημερίδα ότι οι παραγωγοί αναζητούσαν ηθοποιούς για την ταινία. Ο ατζέντης του έκλεισε συνάντηση με τον Σπίλμπεργκ στη Βοστώνη.

Ο Κράμερ έφυγε από το δωμάτιο όντας σίγουρος ότι είχε πάρει τη δουλειά. «Δεν το έχω ξανακάνει αυτό, ούτε έκτοτε», είπε ο 79χρονος, αργότερα επιτυχημένος παραγωγός. Έπαιξε τον βοηθό Χέντρικς, έναν συνάδελφο του αρχηγού Μπρόντι, τον οποίο υποδύθηκε ο Ρόι Σάιντερ.

Ο Κράμερ λάτρευε να δουλεύει με τον Σπίλμπεργκ, αλλά τα προβλήματα στην παραγωγή εξάντλησαν τα νεύρα του καστ και του συνεργείου.

«Καθώς γυρίζαμε την ταινία, κυκλοφορούσαν φήμες ότι επρόκειτο να σταματήσουν τα γυρίσματα, επειδή είχαμε ξεπεράσει κατά πολύ τον προϋπολογισμό μας», είπε ο Κράμερ.

Σήμερα τα προβλήματα στα γυρίσματα της ταινίας είναι μέρος της ιστορίας του Χόλιγουντ. Αποτέλεσαν μάλιστα τη βάση για μια θεατρική παράσταση. Η παραγωγή διήρκεσε πάνω από 100 ημέρες και ο αρχικός προϋπολογισμός των 4 εκατομμυρίων δολαρίων διπλασιάστηκε.

Ο Ρόμπερτ Σο, ο οποίος πρωταγωνίστησε στην ταινία ως ο κυνηγός καρχαριών Κουιντ, αντιπαθούσε τον Ρίτσαρντ Ντρέιφους, ο οποίος υποδύθηκε τον ενθουσιώδη επιστήμονα Χούπερ. «[Ο Σο] πίστευε πραγματικά ότι ο Ντρέιφους χρειαζόταν ένα χαστούκι, ότι ήταν ένας νεαρός πανκ χωρίς εμπειρία στη σκηνή», αποκάλυψε κάποτε ο Σάιντερ σε ένα ντοκιμαντέρ.

Ο Σπίλμπεργκ έφτασε στα όριά του. «Η εμπειρία της δημιουργίας της ταινίας ήταν φρικτή για μένα», έχει δηλώσει.

Το νησί Μάρθας Βίνεγιαρντ μπορεί να ήταν τέλειο σκηνικό για τα γυρίσματα όταν το επισκέφτηκε ο Άλβες τον Δεκέμβριο, αλλά κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, όταν γυρίστηκε η ταινία, η θάλασσα ήταν γεμάτη με σκάφη αναψυχής.

Ο Σπίλμπεργκ περίμενε ώρες για να αδειάσει ο χώρος, μόνο και μόνο για να διαπιστώσει ότι το ρεύμα είχε παρασύρει τα κινηματογραφικά σκάφη από τη θέση τους. Κάποιες φορές χρειαζόταν ώρες για να επιστρέψουν στην αρχική τους θέση.

Κάποιες μέρες τελείωναν χωρίς αξιοποιήσιμο υλικό. Έπειτα, υπήρχαν οι τρεις καρχαρίες που είχαν κατασκευαστεί και όλοι ονομάζονταν «Μπρους», από το όνομα του δικηγόρου του Σπίλμπεργκ.

«Το αλμυρό νερό και η μηχανική δεν τα πάνε καλά μαζί», όπως είπε ο Άλβες. Οι καρχαρίες αντιμετώπισαν προβλήματα πλευστότητας και μηχανικά προβλήματα.

Κατά τη διάρκεια δοκιμής μπροστά σε παραγωγούς, ένας από τους καρχαρίες βγήκε από το νερό όπως είχε σχεδιαστεί. Ωστόσο η χαρά δεν κράτησε για πολύ γιατί ξαφνικά βυθίστηκε.

Τέλος καλό…

Ο Σίντνεϊ Σάινμπεργκ, διευθύνων σύμβουλος της Universal, πρότεινε στην πορεία στον Σπίλμπεργκ να σταματήσει την ταινία στη μέση της παραγωγής.

Όμως όλα αυτά τα προβλήματα φαίνεται ότι συνέβαλαν τελικά στο μεγαλείο της ταινίας. Ο Σάινμπεργκ αναγκάστηκε να αυτοσχεδιάσει δείχνοντας λιγότερο τον καρχαρία, μια τακτική που τελικά ενίσχυσε την αίσθηση της απειλής. Βέβαια κανείς δεν μπορούσε να είναι σίγουρος κατά τη διάρκεια της παραγωγής ότι το κοινό θα αισθανόταν πραγματικά τρόμο.

Ο Άλβες θυμάται ότι όταν είδα την δοκιμαστική προβολή ήξερε ότι η ταινία θα ήταν επιτυχία. Τότε κατάλαβε ότι η θρυλική πλέον μουσική επένδυση του Τζον Γουίλιαμς διασφάλισε ότι κανείς δεν θα γελούσε όπως έκανε το συνεργείο. Παρόλα αυτά, ο σκηνογράφος έμεινε έκπληκτος από την κλίμακα των όσων συνέβησαν κατά την προβολή του.

«Πήγα για λίγες διακοπές, επέστρεψα και δεν μπορούσα να το πιστέψω - ουρές σε όλο το τετράγωνο για να δουν την ταινία», είπε.

Διαφημιστική καμπάνια δίχως προηγούμενο

Η επιτυχία της ταινίας ενισχύθηκε επίσης από μια τεράστια διαφημιστική εκστρατεία που ξεκίνησε πολύ πριν από την κυκλοφορία της.

Οι παραγωγοί έστειλαν αντίτυπα του μυθιστορήματος του Μπέντσλεϊ σε σημαντικούς αναγνώστες της εποχής, σύμφωνα με άρθρο του 1975 στο Hollywood Reporter, στο πλαίσιο μιας εκστρατείας διάδοσης από στόμα σε στόμα με σκοπό να γίνει το βιβλίο μπεστ σέλερ. Παράλληλα, εμφανίστηκαν στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου των Καννών ένα χρόνο πριν από την κυκλοφορία της ταινίας για να ενισχύσουν περαιτέρω την προβολή της.

Και καθώς πλησίαζε η μεγάλη μέρα, οι παραγωγοί συνέχιζαν να προετοιμάζουν την εγχώρια αγορά. Τις δύο εβδομάδες πριν από την πρεμιέρα της ταινίας «Σαγόνια του Σαγόνι» στους αμερικανικούς κινηματογράφους, οι Σπίλμπεργκ και Μπέντσλεϊ περιόδευσαν με τους παραγωγούς σε 11 πόλεις των ΗΠΑ.

Παράλληλα, έγιναν εμφανίσεις σε μεγάλες τηλεοπτικές εκπομπές και η ταινία έγινε εξώφυλλο του περιοδικού Time. Επίσης, το στούντιο κατέκλυσε την τοπική τηλεόραση με διαφημίσεις τις τρεις ημέρες πριν από την κυκλοφορία. Η μουσική επένδυση του Γουίλιαμς κυριαρχούσε στις διαφημίσεις.

Συνολικά η Universal ξόδεψε 2 εκατομμύρια δολάρια για την προώθηση της ταινίας. Το ποσό αυτό ήταν τεράστιο για την εποχή.  

Μια νέα εποχή για το Χόλιγουντ

Η ταινία  άλλαξε το Χόλιγουντ, σύμφωνα με τον καθηγητή Τζόναθαν Καντζ, ιστορικό κινηματογράφου στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Λος Άντζελες.

Τότε η κινηματογραφική βιομηχανία έχανε σημαντικά μερίδια του κοινού της προς όφελος της τηλεόρασης και ξεκίνησε να εστιάζει στους νέους που είχαν χρόνο να πηγαίνουν στους κινηματογράφους. Τα στελέχη των στούντιο συνειδητοποίησαν ότι αυτό το κοινό είχε περισσότερο ελεύθερο χρόνο το καλοκαίρι, γεγονός που έχρισε το καλοκαίρι την ιδανική ευκαιρία για μεγάλες κινηματογραφικές κυκλοφορίες.

«Αυτό βοήθησε πραγματικά την ταινία να γίνει μεγάλη επιτυχία», σύμφωνα με τον Καντζ. Είναι μια τάση που την βλέπουμε ακόμα, με τα στούντιο να εξακολουθούν να κυκλοφορούν ταινίες κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού και των χριστουγεννιάτικων διακοπών.

Παράλληλα, μαζί με τις ταινίες «Ο Νονός» (1972) και «Ο Εξορκιστής» (1973), τα «Σαγόνια του καρχαρία» έβγαλαν το Χόλιγουντ από μια περίοδο ύφεσης και εγκαινίασαν μια νέα εποχή.

Αυτές οι ταινίες «ήταν κατά κάποιο τρόπο τα εγκαίνια του νέου Χόλιγουντ», όπως το έθεσε ο Καντζ, «δηλώνοντας ότι το παλιό Χόλιγουντ μπορεί να είναι νεκρό, αλλά υπάρχει ένα νέο Χόλιγουντ που διευθύνεται από νέους σκηνοθέτες όπως ο Στίβεν Σπίλμπεργκ και ο Τζορτζ Λούκας, οι οποίοι είναι πιο κοντά στην ηλικία με το κοινό-στόχο».

Με πληροφορίες από Sunday Times