Ο Στρατής Πασχάλης, αποκαλύπτει μερικά από τα μυστικά της ποιητικής τέχνης στα εξ αποστάσεως σεμινάρια (e-learning) που διοργανώνει ο Ιανός, δίνοντας το «Πρώτο βήμα» σε μυημένους και μη, εραστές της ποίησης. Μια πρώτη εικόνα αυτής τη δημιουργικής διαδικασίας μας δίνει στη συνέντευξή του στο click@Life.

Ο Στρατής Πασχάλης έχει δοκιμαστεί σε όλα σχεδόν τα είδη του γραπτού λόγου, αλλά είναι γνωστός κυρίως για το ποιητικό του ταλέντο και την εξαιρετική συνεισφορά του στο θέατρο: σε αυτόν οφείλουμε αμέτρητες μεταφράσεις και διασκευές θεατρικών έργων, ενώ στις πιο πρόσφατες δουλειές του συγκαταλέγονται οι στίχοι των τραγουδιών του έργου «Ευριδίκη» της Σάρα Ρουλ (θέατρο Πορεία) και τα κείμενα των πετυχημένων παραστάσεων «Ο Θησέας και η Αριάδνη στο νησί των Ταύρων» και «Μελίνα-όπου να ταξιδέψω η Ελλάδα…». Για την ποίηση και τις μεταφράσεις του έχει τιμηθεί με το Βραβείο Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών, το Κρατικό Βραβείο Μετάφρασης, δύο φορές με το Βραβείο Ποίησης του περιοδικού Διαβάζω, καθώς και με το Βραβείο Θεατρικής Μετάφρασης Μάριος Πλωρίτης. Ποιήματά του έχουν μεταφραστεί σε πολλές ξένες γλώσσες, όπως αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, ιταλικά, βουλγαρικά, ρουμανικά, κορεάτικα, σουηδικά κ.α. Ο Στρατής Πασχάλης, αισθάνεται πλέον έτοιμος να μεταφέρει και να συζητήσει μερικές από τις γνώσεις και τις εμπειρίες αυτής της διαδρομής στα σεμινάρια που διοργανώνει ο Ιανός.

Οι περισσότεροι θεωρούν την ποίηση μια τέχνη που σχετίζεται με την αυθόρμητη έμπνευση και το συναίσθημα. Υπάρχουν κάποιοι βασικοί κανόνες στην ποιητική τέχνη και ως ποιο βαθμό μπορούν να διδαχθούν;

Ποτέ η ποίηση δεν ήταν αυθόρμητη έμπνευση και συναίσθημα. Πάντα υπήρχαν κανόνες ή «κανόνες». Δοσμένοι ή αυτοσχέδιοι. Η προσωδία είχε ολόκληρη σοφία και τεχνική. Αλλά και ο ελεύθερος στίχος, ενώ φαίνεται αυτονόητος, καθόλου δεν είναι, αν θέλουμε να γράφουμε ποίηση και όχι στεγνή πεζολογία χωρίς κανένα ύφος. Όλα αυτά μπορούν να γίνουν αντικείμενο συζήτησης και πληροφόρησης, άσκησης και δοκιμής. Περί ανταλλαγής πρόκειται, και όχι περί διδαχής. Μια γόνιμη συνάντηση που σε διαφωτίζει και σου ανοίγει προοπτική όπως κάθε καλή συνάντηση.

Έχουμε συνηθίσει σε σεμινάρια δημιουργικής γραφής, να γίνεται αναφορά κυρίως στον πεζό λόγο -και ειδικότερα στο μυθιστόρημα- και όχι στην ποίηση. Γιατί κατά τη γνώμη σας συμβαίνει αυτό;

Δεν νομίζω. Σε όλο τον κόσμο υπάρχουν εργαστήρια ποίησης. Απλώς, νομίζω, πως η ποίηση θεωρείται κάτι σαν θεόπνευστη δημιουργία, ενώ μόνο το πεζό θεωρείται τέχνη του λόγου. Δεν είναι έτσι. Γιατί είναι άλλο η ποιητική τέχνη και άλλο η Ποίηση. Η δεύτερη φυσικά και δεν διδάσκεται. Είναι κάτι που εξαρτάται από ποικίλους παράγοντες ανεξάρτητους από την δεινότητα στην ποιητική τέχνη. Επειδή ίσως η ποίηση έχει και αυτή τη διάσταση, γι’ αυτό ξεχνάμε την προϋπόθεση της ποιητικής τέχνης που φυσικά και μπορεί να γίνει αντικείμενο εργαστηρίου. Κάπου αυτό το υπαινίσσεται με κρυφή επιθυμία και ο Σεφέρης. Την πιθανότητα ενός τέτοιου εργαστηρίου όπου θα «δίδασκε».

Έχετε βραβευτεί για το ποιητικό σας έργο. Αναρωτιέμαι ποιους θεωρείτε «δασκάλους» σας σε αυτή τη δύσκολη τέχνη.

Τον Σολωμό, τον Ρεμπώ, τον Καβάφη, τον Ελύτη, τον Σεφέρη, και πάρα πολλούς άλλους. Πάντα από κάτι σπουδαίο διδάσκεσαι.

Είχατε παρακολουθήσει ποτέ σας μαθήματα δημιουργικής γραφής για τον πεζό λόγο ή για ποίηση; Αν όχι, γιατί; Αν, ναι, ποια ήταν η εμπειρία σας;

Δεν έχω, και θα το ήθελα πολύ. Έχω όμως θητεύσει πλάι σε σημαντικούς δημιουργούς και καλλιτέχνες. Έχω υπακούσει, έχω ασκηθεί, έχω μάθει να μπαίνω σε περιορισμούς. Από ένα σημείο και πέρα, αφήνεσαι τελείως ελεύθερος. Θα παρακολουθήσω κάποια στιγμή μαθήματα για το μυθιστόρημα και το σενάριο. Είναι μια επιθυμία μου. Μακάρι να μπορούσα σαν μαθητής να βρεθώ και σε εργαστήριο ποίησης, με εισηγητή κάποιον που να μην μου ταιριάζει καθόλου. Θα ήταν μια πολύ καλή εμπειρία και πρόκληση.

Πώς ξεκίνησε η ιδέα για τα σεμινάρια ποίησης στον Ιανό;

Στρατής Πασχάλης: «Ο Καβάφης βρήκε τον εαυτό του στα πενήντα...»

Μου προτάθηκε από τον Ιανό, μετά την αδυναμία να συνεχιστεί η προηγούμενη φάση της δουλειάς μου και δέχτηκα με χαρά. Ξέρετε, τα εργαστήρια είναι εμπειρία μάθησης και για μένα. Η τριβή και η ανταλλαγή με τους ανθρώπους που γράφουν με τροφοδοτεί συνεχώς.

Καρπός των σεμιναρίων θα είναι μια ποιητική ανθολογία. Με ποια κριτήρια θα επιλεγούν τα ποιήματα του τόμου;

Είναι νωρίς να σας το πω, αλλά πάντα προκύπτουν πολύ καλά ποιήματα στο τέλος από όλους, και πάντα οι συμμετέχοντες δηλώνουν πως θα ήθελαν μια ανθολογία τέτοιου τύπου. Όλοι όσοι παρακολουθούν θα ανθολογούνται.

Σε τι βοηθά η επίγνωση της ποιητικής παράδοσης που έχετε εντάξει στο μάθημά σας;

Στα πάντα. Δε νοείται πρωτοπορία χωρίς επίγνωση της παράδοσης. Και για να ανατρέψεις κάτι, πρέπει να το γνωρίζεις. Ώστε η ανατροπή να είναι καίρια. Οι τέλειοι χορευτές του σύγχρονου χορού ξέρουν τέλεια να χορεύουν μπαλέτο. Οι ποιητές γιατί όχι;

Με ποιο τρόπο μπορεί να διδαχθεί ή λεπτή τέχνη της αφαίρεσης; Δεν είναι κάτι που έρχεται με τα χρόνια και την εμπειρία;

Η αφαίρεση δεν είναι αυτοσκοπός. Άλλοτε χρειάζεται άλλοτε όχι. Το θέμα είναι να εξασκηθείς ώστε να μπορείς να το διακρίνεις. Ναι, με την τριβή αποκτάται αυτή η ικανότητα. Και με τη δουλειά που γίνεται στα εργαστήρια δίνεται η δυνατότητα για μια πρώτη εμπειρία και εξάσκηση πάνω σε αυτό.

Ποιος ποιητής είχε το κουράγιο να κοιτάξει με κριτικό μάτι το έργο του και να αλλάξει τελείως στυλ και θεματολογία, κατακτώντας την επιτυχία;

Πάρα πολλοί. Ο Καβάφης βρήκε τον εαυτό του στα πενήντα. Ο Σεφέρης διαφοροποιήθηκε μετά τη «Στροφή», Ο Ελύτης επίσης μετά τη μέση του βίου του, αλλά και στο τέλος. Ο Γέητς στην τελευταία του φάση έγραψε αλλιώς. Ουσιαστικά, όμως, ποτέ δεν αλλάζεις. Απλώς εξελίσσεσαι. Η ανησυχία σε σπρώχνει.

Έχετε αξιοποιήσει κάποιες πλευρές του ποιητικού σας ταλέντου στο θέατρο;

Στρατής Πασχάλης:«..είναι άλλο η ποιητική τέχνη και άλλο η Ποίηση...»

Απόλυτα. Τελευταία μάλιστα που άρχισα δειλά να ανοίγομαι στη συγγραφή και τη διασκευή ή τη δραματουργία διαπιστώνω ότι κατά βάση κάνω ακριβώς το ίδιο που κάνω και στην ποίηση, απλώς με άλλο υλικό. Οι μηχανισμοί της ποίησης είναι μηχανισμοί όλης της τέχνης του λόγου. Γι’ αυτό έρχεται πρώτη στην ιεραρχία, παρότι η αγορά την τοποθετεί τρίτη ως υποδεέστερη λόγω πολύ χαμηλών πωλήσεων.

Με ποιους τρόπους «ακονίζετε» το ταλέντο σας στην ποίηση;

Τίποτα δεν ακονίζω. Πια. Απλώς γράφω. Και περιμένω πολύ μη γράφοντας, αφήνοντας τις εσωτερικές μου διεργασίες να με κατευθύνουν.

Ποίημα κατά παραγγελία, σε δοσμένο θέμα. Πρόκληση ή στόμωμα της δημιουργικότητας;

Πείραμα. Άρα άνοιγμα σε άγνωστα νερά. Μη εφησυχασμός στο ναρκισσισμό του σίγουρου. Όλοι το φοβούνται στην αρχή και μετά ενθουσιάζονται.

Ποιες τάσεις στη σύγχρονη ελληνική ποίηση θεωρείτε πιο ερεθιστικές;

Τη μη στημένη ποίηση των νέων. Αυτό που δεν είναι καθόλου λόγιο, που δεν παριστάνει την ποίηση. Όταν το βλέπω με ξεκουράζει. Αναρωτιέμαι, όμως, αν θα έχει διάρκεια. Μ’ ενδιαφέρει πολύ να το παρακολουθώ.

Πολλά νέα παιδιά ασχολούνται με τη ραπ μουσική και γράφουν στίχους. Είναι αυτός ένας άλλος δρόμος που οδηγεί στην ποίηση;

Είναι μια μορφή ποιητικής έκφρασης. Η λόγια ποίηση είναι μια άλλη μορφή. Ο στίχος των τραγουδιών μια άλλη. Η λόγια ποίηση διεκδικεί την αποκλειστικότητα της Ποίησης. Δεν ξέρω. Δεν είναι στο χέρι μας ν’ αποφασίζουμε. Η γραπτή ποίηση σιγά-σιγά γίνεται όλο και λιγότερο λειτουργική. Μήπως αυτός ο τρόπος των νέων είναι το άνοιγμα και πάλι στην ποιητική προφορικότητα, στην απόλυτη αμεσότητα, όπως ήταν των αρχαίων ραψωδών; Γιατί όχι. Σχετίζεται με ό,τι σας είπα πιο πάνω. Μένει να δούμε.

Πληροφορίες: Εξ αποστάσεως σεμινάρια (e-learning) στον Ιανό. Στα εργαστήρια δημιουργικής γραφής θα διδάξουν: Μυθιστόρημα: Ανδρέας Μήτσου. Μεταμοντέρνα γραφή: Χρήστος Χρυσόπουλος. Πρώτο βήμα στην Ποίηση: Στρατής Πασχάλης. «Στο κάτω-κάτω της γραφής» − Εργαστήριο δημιουργικής γραφής και σχέσης με το παιδικό και νεανικό βιβλίο: Μαρία Αγγελίδου - Ελένη Σβορώνου. Διάρκεια μαθημάτων: δέκα εβδομάδες (10 μαθήματα). Δίδακτρα: 300 ευρώ για νέες εγγραφές και 260 ευρώ για φοιτητές, άνεργους και απόφοιτους προηγούμενων κύκλων. Εργαστήριο Διόρθωσης κειμένων: Δημήτρης Θάνας - Πελαγία Μαρκέτου. Διάρκεια μαθημάτων: 7 μήνες (21 μαθήματα/κάθε μάθημα ανά δεκαήμερο) . Δίδακτρα: 600 ευρώ για νέες εγγραφές και 550 ευρώ για φοιτητές, άνεργους και απόφοιτους προηγούμενων κύκλων. Οι ενδιαφερόμενοι μπορεί να επικοινωνούν με τη Μαρία Θεοδωρίδου, τηλ. 210 32 17 929, [email protected] . Περισσότερα στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://www.ianos.gr/nea/dimofilestera/neos-kiklos-seminarion/00367pp/ . Μάνια Στάικου