«Όποιος δεν έχει διαβάσει το βιβλίο της Άλκης είναι τυχερός: τον περιμένει μια μεγάλη ευχαρίστηση…αλλά κι όποιος το έχει διαβάσει, θα έχει διπλή, αφού είναι σίγουρο ότι θα το διαβάσει ξανά», αυτά ήταν τα πρώτα θερμά λόγια του ποιητή Τίτου Πατρίκιου προς τη συγγραφέα φίλη του Άλκη Ζέη, σχετικά με το καινούργιο αυτοβιογραφικό της βιβλίο. Και πόσο δίκιο έχει!

Δεν ξέρω αν το έχετε παρατηρήσει, αλλά πρόσφατα άνοιξε ένα καινούργιο βιβλιοπωλείο στην οδό Ακαδημίας, το Επί Λέξει. Το διευθύνει η κ. Μαρία Παπαγεωργίου, η οποία με την πολύχρονη εμπειρία της, φρόντισε να φτιάξει ένα χώρο για το βιβλίο όχι μόνο ενημερωμένο, αλλά φιλόξενο και ανοιχτό.

Την Τρίτη το απόγευμα, σε μία συνάντηση- δώρο από το Νώντα Παπαγεωργίου, τον εκδότη του Μεταίχμιου, βρέθηκαν εκεί η Άλκη Ζέη με τον Τίτο Πατρίκιο. Το καινούργιο βιβλίο της Ζέη, «Με μολύβι φάμπερ νούμερο δύο», ήταν απλά η αφορμή για να συζητήσουν οι δύο τους τελικά όμως στην κουβέντα τους και στις απαντήσεις τους προς τους παρευρισκόμενους πέρασαν ονόματα, περίοδοι και προσωπικές μαρτυρίες που κάλυπταν σημαντικές περιοχές της ελληνικής εμπειρίας, από τη δεκαετία του ’40 και μετά.

Η Ζέη με τον Πατρίκιο γνωριζόντουσαν μόνο εξ όψεως,  μέχρι εκείνος τουλάχιστον να βρει το θάρρος να της μιλήσει: τον είχε εντυπωσιάσει η γραφή της Ζέη και το ότι εκείνη είχε δημοσιεύσει στο δημοφιλές περιοδικό «Νεανική φωνή» το πρώτο της διήγημα, ήδη μέσα στην Κατοχή. «Δεν αντέχω τη σύγκριση της σημερινής εποχής με την Κατοχή, από ανθρώπους που δεν τη ζήσανε. Στην Κατοχή συμβαίνανε πολύ σκληρά πράγματα, όμως ταυτόχρονα υπήρξε μία πνευματική άνθηση. Πόσες εκδόσεις, πόσα περιοδικά..;»

Τόσο η Ζέη, όσο και ο Πατρίκιος αναφέρθηκαν στις ιστορικές συνθήκες που διαμόρφωσαν μια φουρνιά πνευματικών ανθρώπων σε στενή σχέση και αλληλεπίδραση μεταξύ τους. «Περνούσαμε ωραία, είχαμε όραμα και είχαμε βρει τον εαυτό μας». Η μεγάλου βεληνεκούς φιλία της με τη Ζωρζ Σαρρή, ο γάμος της με το θεατρικό συγγραφέα Γιώργο Σεβαστίκογλου, ο οποίος αποδείχτηκε ο πιο σκληρός κριτής των γραπτών της, αφού την έβαζε να σβήνει και να ξαναγράφει, πάντα με «μολύβι φάμπερ νούμερο δύο», η εξ αγχιστείας θεία της Διδώ Σωτηρίου, που έμαθε στην ίδια και στην αδερφή της «τι είναι να γράφεις. Αυτή μας έβαλε στην Αντίσταση, αυτή μας άνοιξε τα μάτια, μας έλεγε τι γινόταν στη Γερμανία με τη Νύχτα των Κρυστάλλων… Θα πρεπε να τα ξέρουν και τα δικά μας τα παιδιά σήμερα αυτά, αλλά φαίνεται δεν έχουν όλα θείες και δεν μπορούν να τα μάθουν…»

Το βιβλίο της, αν και δεν είναι παιδικό – πόσο περιοριστικός χαρακτηρισμός άλλωστε για όσα από  τα βιβλία της έχουν χαρακτηριστεί έτσι- μπορεί εύκολα να διαβαστεί από παιδιά άνω των δώδεκα χρονών.  Η Ζέη άλλωστε δεν έλεγε ποτέ παραμύθια, έγραφε ιστορίες με αυτοβιογραφικά στοιχεία, χωρίς να εξωραΐζει ή να γράφει συγκαταβατικά όποτε αποφάσιζε να απευθυνθεί σε νεαρούς αναγνώστες.  Από το «Καπλάνι της βιτρίνας», μέχρι το «Μεγάλο Περίπατο του Πέτρου» η γραφή της είναι απλή και άμεση, ποτέ όμως απλοϊκή και πεζή.

«Γιατί γράψατε τώρα την αυτοβιογραφία σας;» της απευθύνει κάποιος το ερώτημα. «Γιατί δεν ήθελα να τη γράψει κάποιος άλλος», απαντά αφοπλιστικά και με μια δόση μαύρου χιούμορ η Ζέη. Έπρεπε να γραφτεί εξάλλου από κάποιον που ήξερε πρόσωπα και καταστάσεις, χωρίς η γραφή του να προσβάλλει τη μνήμη όσων έχουν αποχωρήσει ή την υπόληψη όσων βρίσκονται μαζί μας. Για να το πετύχει αυτό, η Ζέη στηρίχτηκε μοναχά στη μνήμη της: «δεν είχα ούτε μία σημείωση. Δεν κρατούσα ποτέ ημερολόγιο και ό, τι είχα γράψει κατά καιρούς, το έσκιζα για να μην πέσει σε λάθος χέρια κατά τις μετακινήσεις μας».

Η Ζέη κατανίκησε τους δύο βασικούς σκοπέλους που συναντά, σύμφωνα με τον Τίτο Πατρίκιο, κανείς όταν πάει να γράψει την αυτοβιογραφία του: την αυτολογοκρισία , «να το γράψω; Κι αν ναι γιατί; Ποιον ενδιαφέρει;»  και το πού θα σταματήσει. Η Ζέη πετυχαίνει το  χρυσό κανόνα  δίνοντας μας ένα βιβλίο με ιδανική αρχή και τέλος και έχοντας καταγράψει συμβάντα που μας αφορούν όλους, ακόμα κι αν δεν τα έχουμε ζήσει.

«Έγινα συγγραφέας, γιατί δεν είχα κανένα άλλο ταλέντο. Δεν μπορούσα ούτε να τραγουδήσω, ούτε να ζωγραφίσω, όπως κάνανε τ’ άλλα παιδιά». «Κι αν δεν είχατε γίνει συγγραφέας», τη ρωτά ένα παιδί όχι πολύ μεγαλύτερο από όσο είναι η ίδια στα πρώτα κεφάλαια του βιβλίου της, «τι άλλο θα μπορούσατε να είχατε γίνει;» «Τίποτα» μας απαντά εκείνη. Ευτυχώς, σκεφτόμαστε όλοι, μικρότεροι και μεγαλύτεροι, νιώθοντας βαθιά ευγνωμοσύνη για ό, τι έχει αποφασίσει ως τώρα να καταγράψει με το μολύβι της.

Η Άλκη Ζέη θα παρευρεθεί στις 31 Μαρτίου στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, στα πλαίσια του κύκλου εκδηλώσεων «Οι λογοτέχνες μιλούν στο κοινό τους». Περισσότερες πληροφορίες, σύντομα.

Άρτεμη Φύσσα