Τα δυστοπικά μυθιστορήματα έχουν έρθει για τα καλά στο προσκήνιο τον τελευταίο καιρό και βασική αιτία είναι μάλλον το «Hunger Games», που επαναπροσδιορίζει τη νέα γενιά μιας λογοτεχνίας όπου το ανθρώπινο μέλλον φαίνεται δυσοίωνο.

Καταρχήν για να ξεκαθαρίσουμε το τοπίο, με τον όρο δυστοπική λογοτεχνία νοείται το κείμενο που θεματικά προμηνύει ένα πεσιμιστικό και αρκετά δυσοίωνο μέλλον για το ανθρώπινο είδος.

Ωστόσο λίγοι είναι αυτοί, που γνωρίζουν ότι το συγκεκριμένο είδος λογοτεχνίας δεν είναι καινούργιο και μάλιστα χρονολογείται από τη δεκαετία του 1930. Είτε προκύπτει ως αποτέλεσμα πολιτικών αναταραχών είτε πάλι ως κοινωνικής κρίσης, το θέμα είναι ότι οι δυσοίωνες προβλέψεις των συγγραφέων αναστατώνουν με τις «μαύρες» προφητείες.

Το νέο κύμα των δυστοπικών μυθιστορημάτων ωστόσο έχει αλλάξει και αφορά θεαματικά περισσότερο σε σκληρές κυβερνήσεις και σε έναν βίαιο και περιοριστικό κόσμο, με κάποια δόση ρομαντισμού και καταχρήσεων.

Ποια είναι όμως η εξέλιξη αυτής της λογοτεχνίας και γιατί γοητεύει τόσο στις μέρες μας;

Η πρώτη εμφάνιση της δυστοπικής λογοτεχνίας καλύπτει την περίοδο 1930- 1960 και η έμπνευση εκείνα τα χρόνια προερχόταν από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, τον κομμουνισμό και τον φασισμό. Αρκετά τα ερεθίσματα καθώς οι θεματικές των βιβλίων αφορούσαν στον κυβερνητικό έλεγχο και την έλλειψη ελευθερίας. Χαρακτηριστικό της εποχής δε, ήταν ότι αυτοί που ακολουθούσαν πιστά το είδος αυτό ήταν περισσότερο άντρες παρά γυναίκες, σύμφωνα με την παγκόσμια βάση δεδομένων Goodreads, η οποία διαθέτει περίπου 7,7 εκατομμύρια μέλη. Αυτό ωστόσο ενδεχομένως να οφείλεται και στην θέση των γυναικών την εποχή εκείνη.

Τα χρόνια πέρασαν και μετά από μία εικοσαετία σχεδόν «αφάνειας» η δεκαετία του 1980 μεταξύ άλλων σημαδεύεται και από την ανάγκη επιστροφής της δυστοπικής λογοτεχνίας. Πρόκειται για το δεύτερο κύμα, καθώς οι κοινωνικές και πολιτικές ανάγκες έχουν αλλάξει σε όλον τον κόσμο. Περιβαλλοντική κρίση, συνέπειες του Ψυχρού Πολέμου και πολιτικές ταυτότητες μπαίνουν στο μικροσκόπιο, και νέα θέματα αρχίζουν να αναλύονται. Το άγχος για το ανθρώπινο σώμα αυξάνεται συνεχώς, ιδιαίτερα με την εμφάνιση του AIDS, και με την παρατεταμένη έλλειψη εμπιστοσύνης στην πολιτική, οι δυσοίωνες νουβέλες βρίσκουν πρόσφορο έδαφος. Η αλλαγή ωστόσο με την προηγούμενη περίοδο είναι ότι πλέον άνδρες και γυναίκες μοιράζονται εξ ίσου την αγάπη τους για την συγκεκριμένη λογοτεχνία.

Από το 2000 και έπειτα, και ειδικά τα τελευταία χρόνια, διανύουμε την τρίτη περίοδο της δυστοπικής λογοτεχνίας. Οι τρομοκρατικές ενέργειες, μετά και την 11η Σεπτεμβρίου, σε συνδυασμό με τις ανεξέλεγκτες τεχνολογικές εξελίξεις, αποτελούν το πιο πρόσφορο έδαφος για την φαντασία, να δημιουργήσει νέους κόσμους γεμάτους ορατές και αόρατες απειλές. Οι ήρωες όμως στα συγκεκριμένα μυθιστορήματα έχουν αλλάξει πάρα πολύ. Σκληρές νεαρές κοπέλες, αντικομφορμιστές επαναστάτες, ικανοί να νικήσουν τα πάντα είναι πλέον στο νούμερο ένα των αγαπημένων των αναγνωστών. Αλλά μαζί με τις υπερηρωίδες έχει αλλάξει και το κοινό. Νεαρές ηλικίες που μέσα από τα βιβλία μάχονται για τα δικά τους θέλω, σε φανταστικές ιστορίες γραμμένες για μικρότερους ηλικιακά αναγνώστες μπορεί, σε ένα γενικότερο πλαίσιο να αναζωπυρώνει τις ελπίδες στον χώρο του βιβλίου, αλλά μάλλον το μέλλον διαφαίνεται...δυστοπικό.

ΣΟΦΗ ΖΙΩΓΟΥ