Η καταστροφή της Σμύρνης αλλά και η ένταξη των προσφύγων στη νέα τους πατρίδα, έχουν αφήσει το αποτύπωμά τους στο σώμα της ελληνικής λογοτεχνίας.

Ακόμη και σήμερα πολλοί συγγραφείς «επιστρέφουν» σε αυτά τα γεγονότα, προσθέτοντας νέα στοιχεία ή μια διαφορετική οπτική. Εμείς ωστόσο, με αφετηρία την επέτειο των ενενήντα χρόνων από την καταστροφή της Σμύρνης το 1922, θα θυμηθούμε τα κλασικά έργα που λειτούργησαν ως θεματοφύλακες μνήμης. Αξίζει να τα αναζητήσετε σε βιβλιοθήκες ή να ανατρέξετε και πάλι στις σελίδες τους.

Πρόκειται για βιωματικά κείμενα, αφού πολλοί από τους συγγραφείς είχαν μικρασιατική καταγωγή. Η Διδώ Σωτηρίου, γεννημένη στο Αϊδίνι της Μικράς Ασίας γνώρισε την εμπειρία της προσφυγιάς σε τρυφερή ηλικία. Οι εμπειρίες του διωγμού σφράγισαν το λογοτεχνικό της έργο και το διαχρονικό «μπεστ σέλερ» της παραμένει το πολυμεταφρασμένο μυθιστόρημά της «Ματωμένα χώματα» (1962). Την ίδια θεματική πραγματεύεται και στο επίσης δημοφιλές έργο της «Οι νεκροί περιμένουν» (1959), ενώ σε αυτή οφείλουμε και το δοκίμιο «Η Μικρασιατική καταστροφή και η στρατηγική του ιμπεριαλισμού στην Ανατολική Μεσόγειο».

Ο Ηλίας Βενέζης, μας έχει δώσει με τη σειρά του σημαντικά έργα. Γεννημένος στο Αϊβαλί της Μικράς Ασίας, δεν κατόρθωσε να διαφύγει μαζί με την οικογένειά του, όταν ξέσπασε η καταστροφή του ’22. Αιχμαλωτίστηκε και στάλθηκε στα τουρκικά εργατικά τάγματα για 14 μήνες. Με την παρότρυνση του Στρατή Μυριβήλη, αφηγήθηκε την αιχμαλωσία του στο μυθιστόρημα «Το νούμερο 31328». Η νοσταλγία για τις χαμένες πατρίδες διαποτίζει την «Αιολική γη», έναν ύμνο στα παιδικά χρόνια της ειρήνης και της αθωότητας αλλά και τη «Γαλήνη» που μιλά για τη δύσκολη προσαρμογή των προσφύγων.

Ο Κοσμάς Πολίτης, με μητέρα μικρασιάτισσα, είχε μεγαλώσει στη Σμύρνη, την οποία υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει το 1922. Στο μυθιστόρημά του «Στου Χατζηφράγκου-τα σαραντάχρονα μιας χαμένης πολιτείας», αναφέρεται σε μια λαϊκή γειτονιά της Σμύρνης, ενώ υπάρχει εμβόλιμη η μαρτυρία κάποιου ήρωα, ο οποίος πρόσφυγας πλέον, καταθέτει τη συγκλονιστική εμπειρία του από τα δραματικά γεγονότα του ’22.