H Eλένη Πετάση γράφει κριτική για την παράσταση «Ω Σμύρνη μου, όμορφή μου Izmir» του θεάτρου «Πέρα» που παρουσιάστηκε στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου.

Για εκείνους που η τόλμη και η ειλικρίνεια μπορεί να εκμαιεύσουν συγκίνηση, το έργο «Ω Σμύρνη μου, όμορφή μου Izmir» εξαπολύει από την Ανατολή μια αναπάντεχη δόνηση θάρρους. Τι κι αν η δραματουργία περιορίζεται σε μια αφελή τρυφερότητα. Τι κι αν η παράσταση είναι παλιομοδίτικη και δίχως ίχνος σκηνοθετικού ενδιαφέροντος. Τι κι αν οι μελοδραματικές ερμηνείες παραπέμπουν σε θέατρο ξεπερασμένο.

Το γεγονός και μόνο πως μία Τουρκάλα συγγραφέας και σκηνοθέτις αποφάσισε να ασχοληθεί με την καταστροφή της Σμύρνης και να πει τα πράγματα με το όνομά τους -τη στιγμή που, όπως η ίδια ομολογεί, ο εμπρησμός της έχει εξαλειφθεί από τα τουρκικά βιβλία Ιστορίας και αποτελεί θέμα ταμπού για τους συμπατριώτες της- είναι αξιοθαύμαστο. Αν, μάλιστα, σκεφτεί κανείς ότι η παράσταση της Νεσρίν Καζάνκαγια παρουσιάστηκε στο Φεστιβάλ Θεάτρου της Κωνσταντινούπολης, όταν η Πόλη αυτή την περίοδο φλέγεται, στην κυριολεξία, από οργή για το φίμωμα της ελεύθερης έκφρασης, τότε η πρωτοβουλία του θεάτρου «Πέρα» (Tiyatro Pera) αποκτά ακόμα μεγαλύτερη σημασία.

Στο έργο της Καζάνκαγια το τραυματικό παρελθόν μιας οικογένειας Ελλήνων, που ξεριζώθηκε βίαια από το σπίτι της το 1923, ένα χρόνο μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και ακολουθώντας τις επιταγές της Συνθήκης της Λωζάννης που επέβαλε την ανταλλαγή πληθυσμών, εκτίθεται σε κοινή θέα.

Η οικογένεια Βλαστού, με ρίζες από την Ανατολία -επινοημένη αλλά και τόσο αληθινή, καθώς αποτελεί ένα από τα πολλά θύματα του ιμπεριαλιστικού πολέμου-, μιλώντας κάθε τόσο ελληνικά, χορεύοντας ζεϊμπέκικο, τραγουδώντας το «Εφύτεψα μια λεμονιά και πάω να την ποτίσω» και ανατρέχοντας στο ομηρικό έπος (αλλά και σε απόψεις όπως «Και ο Ομηρος Σμυρνιός ήταν...»), ζει τις τελευταίες μέρες στο πατρικό της.

Μέσα από τις δικές της μνήμες ξεδιπλώνεται η ιστορία τόσων και τόσων Ελλήνων, που για ολόκληρες γενιές κατοίκησαν τη Σμύρνη, αυτό το χωνευτήρι πολιτισμών το οποίο άνθησε φιλοξενώντας αρμονικά διαφορετικές εθνικότητες και θρησκείες (Τούρκους, Ελληνες, Αρμένιους, Εβραίους, Λεβαντίνους). Ξεδιπλώνεται, επίσης, η φρίκη των ιστορικών γεγονότων που αφάνισαν τόσο το οικονομικό και πνευματικό κέντρο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας όσο και τους ανθρώπους του.

Όχι ότι δεν υπάρχει και ο αντίλογος. Κάποια στιγμή ο Τούρκος Μεχμέτ εκτοξεύει άγριες κατηγορίες για το μεγαλοϊδεατισμό των Ελλήνων και τις δικές τους απώλειες.

Η σύγκρουση είναι αναπόφευκτη. Όμως, στο τέλος, όλα εξομαλύνονται με ένα τραγούδι σε στίχους του Σεφέρη.

ΕΛΕΝΗ ΠΕΤΑΣΗ [email protected]