H Eλένη Πετάση γράφει για μια από τις πιο πολυσυζητημένες παραγωγές στο φετινό φεστιβάλ Αθηνών, την παράσταση «Περί της έννοιας του προσώπου του Υιού του Θεού» του Ρομέο Καστελούτσι.

Στο βάθος της σκηνής δεσπόζει η εικόνα του αναγεννησιακού Χριστού. Ο Σωτήρας του Κόσμου μας κοιτάζει στα μάτια με ένα αινιγματικό χαμόγελο σαν της Τζοκόντα. Το μελαγχολικό του βλέμμα μαγνητίζει, παρασύρει το δικό μας σε ένα ταξίδι αυτογνωσίας.

Μπροστά από τη μεγεθυμένη αναπαραγωγή του πίνακα που ζωγράφισε το 1465 ο Αντονέλο ντα Μεσίνα ένας ημίγυμνος ηλικιωμένος άντρας, καθισμένος σε έναν λευκό καναπέ, βασανίζεται από ακράτεια και ο στωικός γιος του ασταμάτητα τον καθαρίζει. Τα περιττώματα γεμίζουν το χώρο καθώς η ενοχλητική κένωση του εντέρου - αργά, σχεδόν τελετουργικά και σε πραγματικό χρόνο - επαναλαμβάνεται τρεις φορές.

Ο ανήμπορος γέρος ξεσπάει σε λυγμούς ενοχής και απελπισίας. Το σπλάχνο του στοργικά τον παρηγορεί. «Έλα μπαμπά. Όλα καλά... Όλα καλά... Μη στεναχωριέσαι μπαμπά... Σε παρακαλώ μη ζητάς συγγνώμη», ψιθυρίζει. Όμως οι ικεσίες του δεν φτάνουν ποτέ στα αφτιά μας.

Ο ανθρώπινος εξευτελισμός σε όλη του τη μεγαλοπρέπεια αλλά και η αντιστροφή των ρόλων προστασίας και ευθύνης. Μέχρι την κορυφαία στιγμή που ο γιος ακουμπά το χέρι του πάνω στη μορφή του Χριστού και κλείνοντάς του το στόμα μοιάζει να ζητά τη βοήθειά του ή ακόμα και να αρθρώνει σιωπηλά τη δική του έκκληση: «απελθέτω απ΄εμού το ποτήριον τούτο».

Ο Ρομέο Καστελούτσι εκτίθεται για άλλη μια φορά στα πυρακτωμένα βέλη της κριτικής. Και, όμως, παρότι κάποιοι έχουν ήδη αντιδράσει έντονα στην άκρως ρεαλιστική αναπαράσταση της αφόδευσης, όλη αυτή η απίστευτη ανημπόρια δεν σοκάρει. Αντίθετα εκμαιεύει επώδυνους συνειρμούς, προκαλεί τα βαθύτερα συναισθήματά μας.

Πολλοί από εμάς, εξάλλου, έχουμε βιώσει στο κοντινό μας περιβάλλον την τραγικότητα μιας ανάλογης εμπειρίας. Ταυτόχρονα, αφήνοντας ανυπεράσπιστους τους ανθρώπους στη φθορά του χρόνου και στο έλεος μιας ταπεινωτικής κοινωνικής συνθήκης που οδηγεί κάθε όνειρο στον απόπατο, ο σημαντικός Ιταλός σκηνοθέτης φέρνει στο νου τα λόγια του Ευριπίδη: «Αλλά δεν μετρούν τα ανθρώπινα σαν άνθρωποι οι Θεοί. Σοφοί - δεν λέω - και συνετοί, όμως Θεοί - προπάντων».

Ωστόσο, σύμφωνα με τις δηλώσεις του, αυτή η σύγχρονη παραβολή που φλερτάρει με το «Θέατρο της σκληρότητας» του Αντονέν Αρτό, απέχει πολύ από ένα θεολογικό μανιφέστο. Δεν στοχεύει ούτε σε σκάνδαλο ούτε στη λατρεία ή αμφισβήτηση του Χριστού.

Αντίθετα, κρατώντας αποστάσεις από το μυστικισμό και χρησιμοποιώντας την ύβριν σαν μοχλό κάθαρσης, προβάλλει το ανθρώπινο πρόσωπο του Υιού του Θεού που βάλλεται από παντού.

Στη συνέχεια, δυστυχώς, εγκλωβίζεται σε μια σειρά θεαματικών σκηνικών ευρημάτων. Περνώντας από τον ρεαλισμό σε μια αποκαλυπτική εικονοκλασία, αφενός βάζει μια ντουζίνα παιδιών να αμαυρώσουν την εικόνα του Ιησού ρίχνοντας πάνω της δεκάδες χειροβομβίδες και αφετέρου, με εντυπωσιακή τεχνολογική δεξιοτεχνία, την διαλύει γεμίζοντάς την με ακαθαρσίες, και αφήνοντας πίσω του ένα - πάμφωτο από νέον - αμφιλεγόμενο μήνυμα: «Είσαι (δεν είσαι) ο ποιμένας μου».

Περιττοί συμβολισμοί που αποδυναμώνουν την ουσιαστική γροθιά της αρχικής σκηνής. Αλλά ακόμα και ένας ιδιοφυής καλλιτέχνης δικαιούται να ολισθήσει.

ΕΛΕΝΗ ΠΕΤΑΣΗ - [email protected]