Ο Γιάννης Ρήγας με αφορμή την παράσταση της «Ελληνικής Νομαρχίας» στη Μονή Λαζαριστών, εξηγεί στο click@Life γιατί παραμένει επίκαιρη η κραυγή ενός ανώνυμου Έλληνα του Διαφωτισμού για δικαιοσύνη.

Την «Ελληνική Νομαρχία», ένα κείμενο του νεοελληνικού Διαφωτισμού αποφάσισε μας υπενθυμίσει ο Γιάννης Ρήγας, σκηνοθετώντας μια «εκρηκτική» θεατρική διασκευή. Η παραγωγή αυτή ανεβαίνει από το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, στο πλαίσιο των 46ων Δημητρίων, στο Γκαράζ της Μονής Λαζαριστών, σήμερα (7/10) και το Σάββατο (8/10).

Η παράσταση ξεκινάει με ένα παιδί που γράφει με σπρέι πάνω σε έναν τοίχο τη γνωστή φράση του Διονύσιου Σολωμού «μήγαρις έχω άλλο στο νου μου πάρεξ ελευθερία και γλώσσα»; Δεν προλαβαίνει να ολοκληρώσει το σύνθημά του, όταν ακούγεται ένας πυροβολισμός και πεθαίνει.

Στη σκηνή εμφανίζονται αυτοκίνητα φορτωμένα με Έλληνες όλων των εποχών οι οποίοι συγκλονισμένοι από τον άδικο θάνατο, νιώθουν την ανάγκη να σκύψουν ξανά πάνω από ένα σημαντικό κείμενο, ώστε να μην επαναληφθούν ανάλογα τραγικά γεγονότα.

Ο Γιάννης Ρήγας αναγνωρίζει πως είναι επηρεασμένος και από τον εύφλεκτο Δεκέμβρη του 2008 και τονίζει: «Οι αλλαγές σε οποιαδήποτε χώρα ξεκινούν από τους ιδεαλιστές που είναι συνήθως τα μαύρα πρόβατα. Όχι τους ιδεαλιστές των γραφείων, τους ιδεαλιστές του δρόμου. Οι αρματωλοί και οι κλέφτες είχαν κυνηγηθεί άγρια αυτοί ήταν όμως που έδωσαν τη ζωή τους για την Ελληνική Επανάσταση. Οι λεγόμενοι παράνομοι είναι αυτοί που σηκώνουν σε κάθε εποχή το φορτίο». Γιατί επέλεξε να καταθέσει τους προβληματισμούς του για τη σύγχρονη κατάσταση μέσα από ένα κείμενο –σταθμό του νεοελληνικού Διαφωτισμού, την «Ελληνική Νομαρχία»;

«Με ώθησε η εποχή. Οι σημερινές δυσκολίες, ο επαναπροσδιορισμός που καλούμαστε να κάνουμε ξεχωριστά ο καθένας αλλά και ως κοινωνία. Πρόκειται για ένα εμβληματικό κείμενο του νεοελληνικού διαφωτισμού και νομίζω ότι ανήκει στα λίγα βιβλία της ιστορίας μας που λέει τα πράγματα με το όνομά τους. Και τα λέει όλα. Η Ελληνική Νομαρχία σε φέρνει αντιμέτωπο με τα ψέματά σου, καταρχήν σε ιδεολογικό επίπεδο. Το κείμενο είχε έρθει στα χέρια μου το 1975 και μόλις το διάβασα ξετρελάθηκα, ήθελα οπωσδήποτε να το παρουσιάσω. Οι συνθήκες ωρίμασαν και ήρθε η στιγμή», εξηγεί ο ίδιος.

Τα διαφορετικά πρόσωπα της ελληνικής ιστορίας

Ο συγγραφέας της «Ελληνικής Νομαρχίας» ο οποίος διεκδίκησε με πάθος τη δημιουργία ενός κράτους δικαίου παραμένει άγνωστος. Η φωνή του ανώνυμου αυτού Έλληνα στην παράσταση του Γιάννη Ρήγα βγαίνει μέσα από διαφορετικά πρόσωπα που προέρχονται από κρίσιμες ιστορικές περιόδους. Επί σκηνής θα δούμε έναν Έλληνα του 1821, του 1900, του 1950 ενώ τη σημερινή εποχή αντιπροσωπεύουν ένας οργισμένος νέος και μια μετανάστρια.

Πώς προέκυψαν όμως αυτές οι επιλογές; «Τα χρόνια από το 1890 έως το 1915, είναι κρίσιμα γιατί ο Ελληνισμός προσπαθεί να ανασυγκροτηθεί μετά από μια πτώχευση. Τη δεκαετία του ’50 έχουμε μόλις βγει από ένα μεγάλο πόλεμο και έναν αιματηρό εμφύλιο. Πάντα η ιστορία μας ήταν σημαδεμένη από τέτοιες περιόδους. Υπάρχει και ένα δεύτερο πλάνο στην παράσταση: οι κομπάρσοι που παρακολουθούν σιωπηλοί όσα διαδραματίζονται, ενδυματολογικά αναφέρονται σε όλη την ελληνική ιστορία και με τις κινήσεις τους σηματοδοτούν συγκινησιακά κάποιες λέξεις του κειμένου» διευκρινίζει ο σκηνοθέτης.

Η πολιτική διακήρυξη της Ελληνικής Νομαρχίας δεν είχε στόχο μόνο να ανυψώσει το φρόνημα του υπόδουλου ελληνισμού αλλά και να εντοπίσει τα κακώς κείμενα, τα αίτια της πνευματικής καθυστέρησης που καθυστερούσαν την εθνική αναγέννηση. Οι διαπιστώσεις του ανώνυμου συγγραφέα, έχουν διαχρονική ισχύ και δεν είναι τυχαίο, ότι τα γραπτά του ήρθαν αντιμέτωπα με τη λογοκρισία ακόμη και σε νεότερες εποχές: «Κατά τη διάρκεια της χούντας, όπως και σε άλλες χρονικές περιόδους η Ελληνική Νομαρχία είχε απαγορευτεί. Είναι χαρακτηριστικό ότι η πρώτη του έκδοση ήταν σε πολύ μικρό σχήμα, με λευκό εξώφυλλο για να χωράει κρυμμένη στις φουστανέλες και τα ζωνάρια των Ελλήνων. Ήταν δηλαδή εξαρχής ένα κυνηγημένο κείμενο. Λειτουργεί ωστόσο σαν φάρος και μπορεί να μας υποδείξει πώς να συνομιλούμε με τους άλλους και τον εαυτό μας, πώς να φτιάξουμε επιτέλους ένα ευνομούμενο κράτος », υποστηρίζει ο Γιάννης Ρήγας. Άλλωστε, σύμφωνα με τον ίδιο πρόκειται για ένα διαχρονικά προκλητικό κείμενο, αφού όπως τονίζει: «δυστυχώς, δεν βάλαμε μυαλό».

Επιστροφή στη μελέτη της ιστορίας

Πολλές ερμηνείες έχουν δοθεί για τα δεινά που ταλανίζουν το νεότερο ελληνικό κράτος. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι το πρόβλημα της Ελλάδας ήταν ότι οι δυνάμεις του Διαφωτισμού, δεν μπόρεσαν να ολοκληρώσουν το έργο τους σε ιδεολογικό επίπεδο, ότι φωνές, όπως του ανώνυμου συγγραφέα της Ελληνικής Νομαρχίας δεν μπόρεσαν να ακουστούν πιο δυνατά. Ο Γιάννης Ρήγας μας αποκαλύπτει τα δικά του συμπεράσματα πάνω στο θέμα: «Έχω καταλήξει ότι πρέπει να σιωπήσουμε, να σκύψουμε ξανά πάνω από τα βιβλία και να επαναπροσδιορίσουμε τους στόχους μας. Κι αυτό επειδή έχουμε αναλώσει πάρα πολλά χρόνια για το ποιος έχει δίκιο και ποιος έχει άδικο, ποιος διαφωτίστηκε και ποιος δεν διαφωτίστηκε, γιατί υπάρχει η δημοτική και όχι η καθαρεύουσα κ.τ.λ. Εγώ λέω σιωπή, ας ξαναδιαβάσουμε τις λέξεις».

Ωστόσο η συζήτηση ακόμη και για γεγονότα της νεότερης ελληνικής ιστορίας, από την επανάσταση του 1821 και μετά, είναι ιδιαίτερα φορτισμένη. Πώς το σχολιάζει; «Πράγματι ισχύει αυτό. Νομίζω ότι ένα από τα ελαττώματά μας είναι ότι έχουμε πάντα μια… χρονοκαθυστέρηση στο να προσεγγίσουμε την αλήθεια. Το δεύτερο ζήτημα είναι η διαπλοκή, ένα φαινόμενο που δεν είναι σύγχρονο αλλά υπάρχει από συστάσεως του ελληνικού κράτους. Μέσα σε όλη αυτή τη διαδικασία χάνουμε το μέτρο και πελαγοδρομούμε διαρκώς».

Τόσο το περιεχόμενο της Ελληνικής Νομαρχίας, όσο και η προσέγγιση που ακολουθεί ο Γιάννης Ρήγας στη θεατρική της διασκευή φέρνουν ξανά στο προσκήνιο την έννοια του πατριωτισμού. Ποιο είναι το νόημα αυτής της λέξης σήμερα;

«Δυστυχώς οι λέξεις έχουν φορτιστεί με σκουπίδια. Καταντήσαμε όταν λέμε πατριώτης να αναφερόμαστε στον κακώς εννοούμενο εθνικισμό. Σας παραπέμπω λοιπόν στο πρώτο Σύνταγμα της Τροιζήνας, αυτό το μαγικό πρώτο σύνταγμα που δεν εφαρμόστηκε ποτέ. Εκεί ορίζεται με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο ο πατριωτισμός και το ποιοι είναι οι πολίτες αυτής της χώρας», καταλήγει ο Γιάννης Ρήγας.

Στην παράσταση πρωταγωνιστούν οι: Λουκία Βασιλείου, Δημήτρης Καρτόκης, Χρήστος Παπαδημητρίου, Αμαλία Ταταρέα, Αντιγόνη Φρυδά, ενώ συμμετέχουν και οι σπουδαστές της δραματικής σχολής του ΚΘΒΕ. Επιμέλεια σκηνικού χώρου: Δέσποινα Ντάνη, κοστούμια: Χρήστος Μπρούφας, ηχητικός σχεδιασμός: Γιώργος Χριστιανάκης, χορογραφία: Μπέτυ Δραμισιώτη.

Πληροφορίες: «Ελληνική Νομαρχία», στις 7 και 8 Οκτωβρίου, στο γκαράζ της Μονής Λαζαριστών, ώρα: 21:00. Είσοδος ελεύθερη, όμως θα τηρηθεί αυστηρή σειρά προτεραιότητας, τηλ. 2315200200.

ΜΑΝΙΑ ΣΤΑΪΚΟΥ