Ο αφηγηματικός λόγος, η μουσική και τα σύγχρονα τεχνολογικά μέσα συμπράττουν με το αξεπέραστο κείμενο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, «Οι έμποροι των εθνών», σε ένα τολμηρό σκηνοθετικό ανέβασμα του Θοδωρή Αμπαζή, στη Μικρή Σκηνή της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών.

Tο μυθιστόρημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη «Οι έμποροι των εθνών» (1882) ανεβαίνει για πρώτη φορά στο θεατρικό σανίδι, με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από το θάνατο του συγγραφέα. Μετά από δέκα χρόνια πειραματισμού σε επίπεδο υποκριτικής, η Ομάδα Θεάτρου ΟΠΕRΑ ξαναζωντανεύει τον λόγο του Παπαδιαμάντη, σε μια προσπάθεια να ανακαλύψει τη μουσικότητα όλων των στοιχείων της θεατρικής τέχνης χωρίς να θυσιάζει την ποιότητα της υποκριτικής.

Η παράσταση εκτυλίσσεται σύμφωνα με τους όρους του σύγχρονου μουσικού θεάτρου. Τα νέα μέσα συνδιαλέγονται δημιουργικά με το γλωσσικό ιδίωμα του Παπαδιαμάντη και την πρωτότυπη μουσική σύνθεση, δημιουργώντας ένα ιδιαίτερο σκηνικό περιβάλλον.

Τον ιστορικό καμβά του έργου συνθέτουν η Ενετική κατοχή των νησιών του Αιγαίου και η σύγκρουση Ανατολής και Δύσης, ενώ κύριο θέμα του αποτελεί το ερωτικό πάθος στην πιο ακραία του μορφή. Η Αυγούστα εγκαταλείπει τον σύζυγό της Ιωάννη Μούχρα και ακολουθεί τον Βενετό Μάρκο Σανούτο, ορμώμενη από μια ακατανίκητη ερωτική επιθυμία που την οδηγεί στον θάνατο.

Τι σας ώθησε στην ίδρυση της Ομάδας Θεάτρου ΟΠΕRΑ;

Η ομάδα ιδρύθηκε μετά από πρόταση των αποφοίτων ηθοποιών της Σχολής του Θεάτρου Εμπρός -Δανάης Σαριδάκη, Τζωρτζίνας Δαλιάνη και Μαρίας Καλλιμάνη- να σκηνοθετήσω μια παράσταση. Εγώ αντιπρότεινα τη δημιουργία μιας ομάδας με συγκεκριμένο καλλιτεχνικό προσανατολισμό, στα πρότυπα της αντίστοιχης ομάδας που είχα ιδρύσει στην Ολλανδία, το Music Theatre Group Amsterdam. Σημείο αναφοράς: το μουσικό θέατρο, με σημαντική διαφορά το ότι η έρευνα θα γινόταν από την πλευρά του θεάτρου και όχι της μουσικής. Θα δούλευα δηλαδή κυρίως με ηθοποιούς και με βασικό εργαλείο τον λόγο (η ομάδα της Ολλανδίας ήταν κυρίως με μουσικούς και λυρικούς τραγουδιστές).

Με ποια αφορμή ανεβαίνουν για πρώτη φορά στο θεατρικό σανίδι «Οι έμποροι των εθνών»;

Πριν από δύο χρόνια διάβασα το μυθιστόρημα, μετά από προτροπή της δραματολόγου της ομάδας, Έλσας Ανδριανού, και ανακάλυψα τον απίστευτο μουσικό πλούτο αυτής της γλώσσας. Επίσης, η θεματική και το ύφος ήταν πολύ διαφορετικό από τα διηγήματα του Παπαδιαμάντη και προσέφερε μεγάλη ποικιλία εικόνων για την συνολική σκηνική σύνθεση που ήθελα να κάνω. Η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών βρήκε την πρόταση άκρως ενδιαφέρουσα, και με τρίτο συμπαραγωγό το Δημοτικό Περιφερειακό θέατρο Καβάλας καταφέραμε να υλοποιήσουμε ένα πολύπλοκο εγχείρημα.

Πώς διαμορφώνεται, με τη δική σας παρέμβαση, το κλασικό έργο του Παπαδιαμάντη;

Η διασκευή του έργου επικεντρώνεται περισσότερο στο τρίγωνο Μούχρα-Αυγούστας-Σανούτου, που είναι και τα βασικά πρόσωπα του έργου. Ο λόγος του συγγραφέα ακούγεται αναλλοίωτος, τον χειριζόμαστε ωστόσο ως μουσικό υλικό στη δημιουργία πληθώρας ηχητικών μοτίβων. Χορικότητα και μονολογικά κομμάτια εναλλάσσονται, εξυπηρετώντας τη συνολική σύνθεση.

Ποια είναι η πρωτοτυπία της παράστασης;

Η παράσταση αντιστέκεται σθεναρά στην ηθογραφία, αναδεικνύοντας την κλασσική διάσταση του έργου. Χρησιμοποιεί τον φορμαλισμό δημιουργώντας το κατάλληλο πλαίσιο για να αναπνεύσει το κείμενο, και αφήνει ελεύθερο πεδίο στο θεατή να φανταστεί και να συγκινηθεί οδηγούμενος από την αφήγηση. Όλα είναι ελεγμένα και καθορισμένα. Η παραμικρή κίνηση, το βίντεο, η μουσική υπακούουν με στρατιωτική πειθαρχία στη σκηνική παρτιτούρα, παράγοντας ένα πολυμορφικό συμφωνικό έργο.

Τι προσφέρουν τα νέα τεχνολογικά μέσα στην υλοποίηση αυτού του σκηνοθετικού εγχειρήματος;

Συμβάλλουν στην τρισδιάστατη αντίληψη της σκηνικής δράσης, αξιοποιώντας τη δυνατότητα της κάμερας να λειτουργεί ως μέσο υποκειμενικής αφήγησης

Ποιο είναι το βασικό νόημα του έργου και μέσα από ποιες διαδρομές ανιχνεύεται;

Ο Παπαδιαμάντης γράφει: «Είχεν άρα φυσικόν τι ο έρως της Αυγούστης; Αγνοώ. Κατά τον χρόνον εκείνον ηδύνατο να νομισθή ως προερχόμενος εξ επωδών και ως έργον βασκανίας και μαγείας, ως και ενομίσθη. Τις ηδύνατο να πιστεύση ότι αύτη, καίπερ διά του δόλου απαχθείσα υπ’ αυτού, έμελλεν ουχί να τον αποστραφή, αλλά να τον αγαπήση; Και όμως τον ηγάπα ήδη. Δεν είναι ταύτα μυστήρια; Αλλ’ όχι, δεν είναι μυστήρια. Είναι η αιώνια τάσις της ανθρώπινης καρδίας εις το ν’ αγαπά παν το μισητόν. Μη ανακράξητε κατά της βλασφημίας ταύτης, δεν είναι βλασφημία. Είναι αλήθεια. Ερευνήσατε υμάς αυτούς. Τις αγαπά την αρετήν; Ουδείς. Πάντες αγαπάτε την κακίαν. Ουχί μόνον την αγαπάτε, αλλά την θαυμάζετε. Ουχί μόνον την θαυμάζετε, αλλά την θυμιάτε».

Το ερωτικό τρίγωνο Μούχρας-Αυγούστα- Σανούτος είναι αυτό που απασχολεί, κυρίως, την παράστασή μας, και βάση του οποίου έγινε η διασκευή. Η Αγάπη και καρτερία του Μούχρα, το πάθος της Αυγούστας, η μισσαλοδοξία του Σανούτου συνθέτουν μια πλούσια παλέτα συναισθημάτων και ένα γόνιμο έδαφος για να αναπτυχθεί η θεματική του έργου: Η τάση του ανθρώπου να έλκεται από την καταστροφή, το φόβο, τη φωτιά... την κόλαση ίσως!

Το πάθος άλλοτε δημιουργεί και άλλοτε καταστρέφει. Είναι από τη φύση του το πιο αντιφατικό συναίσθημα;

Το πάθος μας κάνει πιο ευάλωτους, και δίνει στην πραγματική μας φύση το άνοιγμα για να εκφρασθεί. Άρα είναι τόσο αντιφατικό όσο και η ίδια η φύση μας.

Ποιοι είναι οι σύγχρονοι έμποροι των εθνών που ρυθμίζουν τη ζωή μας και τι αντίτιμο ζητούν;

Εκτός του προφανούς της σύγχρονης οικονομικής συγκυρίας, έμποροι των εθνών είμαστε όλοι. Η κοινωνία μας έχει διαμορφώσει τέτοια χαρακτηριστικά, που η εμπορευματοποίηση είναι παρούσα σε όλα τα αγαθά μας, από την Τέχνη μέχρι τα βαθύτερα συναισθήματα. Η παρακμή ενός πολιτισμού χαρακτηρίζεται ακριβώς από αυτό. Αντίτιμο δεν υπάρχει, αφού η ίδια η διαδικασία τρέφει τον εαυτό της. «Η αργία εγέννησε την πενίαν. Η πενία έτεκε την πείναν. Η πείνα παρήγαγε την όρεξιν. Η όρεξις εγέννησε την αυθαιρεσίαν. Η αυθαιρεσία εγέννησε την ληστείαν. Η ληστεία εγέννησε την πολιτικήν».

Ταυτότητα παράστασης: δραματουργική επεξεργασία: Έλσα Ανδριανού, σκηνοθεσία-μουσική: Θοδωρής Αμπαζής, σκηνικά-κοστούμια: Ελένη Μανωλοπούλου. Ερμηνεύουν: οι ηθοποιοί Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης, Τζωρτζίνα Δαλιάνη, Κώστας Καλλιβρετάκης, Νέστορας Κοψιδάς, Μαρία Παρασύρη, Δανάη Σαριδάκη και οι μουσικοί Ιάκωβος Παυλόπουλος, Σοφία Ευκλείδη.

Πληροφορίες: Στέγη Γραμμάτων & Τεχνών: Λεωφόρος Συγγρού 107-109. Tηλ.: 210 900 5 800 (Δε-Κυρ: 9:00-21:00). Το έργο θα ανέβει για πέντε ακόμα παραστάσεις, στις 2, 3, 4, 5 και 6 Νοεμβρίου. Ώρα έναρξης: 21:00. Εισιτήρια: 18 ευρώ, Φοιτητικό, νεανικό, άνω των 65 ετών και ΑΜΕΑ: 10 ευρώ.

ΓΙΩΡΓΟΣ Σ. ΚΟΥΛΟΥΒΑΡΗΣ