Με αφορμή τα εκατό χρόνια από τη γέννηση του Τένεσι Ουίλιαμς (1911-1983), το θέατρο Χορν παρουσιάζει το έργο «Ο Γυάλινος Κόσμος». Η σκηνοθέτις της παράστασης, η Κατερίνα Ευαγγελάτου, μας βοήθησε να έρθουμε λίγο πιο κοντά στο αριστούργημα του Αμερικανού δημιουργού.

Το πιο προσωπικό από τα έργα του Τένεσι Ουίλιαμς, που τον καθιέρωσε ως έναν από τους κορυφαίους θεατρικούς συγγραφείς του εικοστού αιώνα, είναι ένα έργο μνήμης (memory play) για την μητέρα του και για την αδελφή του. Ο Ουίλιαμς έζησε όλη την πολυτάραχη ζωή του γεμάτος τύψεις που δεν κατάφερε να βοηθήσει την -κατά δύο χρόνια μεγαλύτερη αδελφή του- Ρόουζ, η οποία έπασχε από σχιζοφρένεια και μετά από λοβοτομή που της έκαναν, έζησε όλη της τη ζωή σε άσυλο. Στο «Γυάλινο Κόσμο» ο συγγραφέας σκιαγραφεί την αδελφή -που φέρει το όνομα Λώρα- ως ένα εξαιρετικά εύθραυστο πλάσμα, που έχει μια φανερή σωματική αναπηρία, το ένα πόδι της είναι πιο κοντό από το άλλο.

Μάνα, γιος και κόρη συνθέτουν ένα τρίγωνο σιωπηλής απόγνωσης. Καταφεύγουν στη φαντασία ή την ψευδαίσθηση για να ξεφύγουν από την πραγματικότητα. Όνειρα που συνθλίβονται από το Χρόνο, ματαιωμένες προσδοκίες, χιούμορ και σαρκασμός, ανάγκη για αλλαγή, και βέβαια «..αυτό το κάτι που προσμένουμε αιώνια, μα πάντα αργεί να έρθει, αυτό το κάτι για το οποίο συνεχίζουμε να ζούμε...».

Ο Ουίλιαμς αποκηρύσσει το ρεαλισμό. Πώς αιτιολογεί αυτή του τη θέση;

Το έργο είναι μια ανάμνηση και αφού είναι ανάμνηση είναι φωτισμένο αχνά, πηγάζει από το συναίσθημα, δεν είναι ρεαλιστικό. Η μνήμη κάνει ευρεία χρήση ποιητικής αδείας. Παραλείπει κάποιες λεπτομέρειες, διογκώνει άλλες, ανάλογα με την συναισθηματική αξία των θεμάτων που αγγίζει, διότι η μνήμη εδρεύει κυρίως στην καρδιά…», όπως αναφέρεται στο έργο. Η παράσταση ακολουθεί μια λιτή αφαιρετική αισθητική γραμμή, επιχειρώντας να απομακρυνθεί από τον ρεαλισμό τον οποίο αποκηρύσσει ο Ουίλιαμς. Όπως γράφει στον πρόλογο του «Γυάλινου Κόσμου», «Το κοινό ρεαλιστικό έργο με το αληθινό ψυγείο και τα αυθεντικά παγάκια, με τους χαρακτήρες που μιλούν όπως ακριβώς μιλούν οι θεατές, ανήκει στο ακαδημαϊκό πεδίο και διαθέτει την αξία μιας στεγνής φωτογραφικής απεικόνισης. Στην εποχή μας θα έπρεπε όλοι να γνωρίζουν την ασημαντότητα της φωτογραφικής απεικόνισης στην τέχνη: η αλήθεια, η ζωή, η πραγματικότητα είναι κάτι οργανικό, κάτι το οποίο η ποιητική φαντασία μπορεί να αποδώσει σε βάθος ή να υποδηλώσει μόνο μεταμορφώνοντάς το, μεταλλάσσοντάς το σε άλλες φόρμες, κι όχι απλώς αντιγράφοντας την καθημερινή όψη του». Ο Ουίλιαμς γράφει αυτά τα λόγια το 1944, πιστεύοντας -ήδη από τότε!- πως το συνηθισμένο ρεαλιστικό θέατρο, το θέατρο της αναπαράστασης δηλαδή, έχει πεθάνει προ πολλού και πως αν το θέατρο επιθυμεί να ξαναβρεί την ισχύ του στον σύγχρονο Πολιτισμό, οφείλει να ξεφύγει από αυτή την γραμμή.

Πώς ακολουθεί η παράσταση αυτή τη γραμμή;

Συντασσόμαστε με τις απόψεις του, όπως εμείς τις αντιλαμβανόμαστε σήμερα. Το θέατρο, κατά τη γνώμη μου, και αυτό επιχειρούμε και στην παράσταση, «δεν πρέπει να παρουσιάζει τη ζωή όπως είναι ούτε όπως θα έπρεπε να είναι, αλλά όπως τη βλέπουμε στα όνειρά μας» (Τσέχωφ-Γλάρος).

Μιλήστε μας για την απαίτηση του συγγραφέα για προβολές που θα συμπλήρωναν τη σκηνική δράση. Εσείς πώς ακολουθείτε σκηνοθετικά τις προσδοκίες του;

Στο ανέβασμά μας χρησιμοποιούμε την αρχική, πρωτοποριακή για εκείνη την εποχή, απαίτηση του Ουίλιαμς για προβολές που θα σχολίαζαν τη σκηνική δράση -σταθερές εικόνες και λεζάντες, που θα προβάλλονταν σε ένα τμήμα του σκηνικού. Στην παράσταση εκσυγχρονίσαμε την αρχική ιδέα του συγγραφέα, δημιουργώντας βιντεοπροβολές σε άμεση σχέση με τη δράση και τους χαρακτήρες, αλλά κυρίως σε σχέση με την ονειρική –«αναμνησιακή» διάσταση του ανεβάσματος. Θεωρούμε ότι έτσι εξυπηρετείται καλύτερα το νόημα και η ατμόσφαιρα του έργου και συγχρόνως υπογραμμίζεται η διαδικασία της μνήμης: επιλογή και μεταμόρφωση/μετασχηματισμός εικόνων-βιωμάτων. Τα βίντεο εξυπηρετούν και μια ακόμα ιδιαιτερότητα του έργου: γίνονται σε κάποια σημεία η ματιά του Τομ ως αφηγητή, χρησιμοποιώντας κινηματογραφικές τεχνικές.

Εκτός από το πρωτότυπο κείμενο του έργου, τι άλλο περιλαμβάνετε στη δική σας απόδοση;

Εκτός από το πρωτότυπο κείμενο του έργου, στην παράσταση χρησιμοποιούνται και μικρά αποσπάσματα από παλαιότερα σχεδιάσματα του συγγραφέα για το έργο. Χρησιμοποιούμε δύο αποσπάσματα από τα προσχέδια του Τένεσι Ουίλιαμς για το έργο, που βρίσκονται στο Πανεπιστήμιο της Βιρτζίνια, θραύσματα από την acting version του έργου, έκδοση που διαμορφώθηκε μετά τις αλλαγές που έκαναν οι ηθοποιοί του πρώτου ανεβάσματος. Ενσωματώσαμε επίσης μικρά κομμάτια από το διήγημα «Πορτραίτο κοριτσιού σε γυαλί», γραμμένο το 1943, που αποτελεί προσχέδιο για το έργο.

Ποιος είναι ο συναισθηματικός άξονας των ηρώων;

Ένα τρίγωνο σιωπηλής απόγνωσης, μάνα-γιος-κόρη. Τρεις εγκλωβισμένοι άνθρωποι που καταφεύγουν στη φαντασία ή την ψευδαίσθηση, για να ξεφύγουν από την πραγματικότητα. Όνειρα που συνθλίβονται από το Χρόνο, ματαιωμένες προσδοκίες, χiούμορ και σαρκασμός, ανάγκη για αλλαγή.

Τι είναι «αυτό το κάτι που προσμένουμε αιώνια, μα πάντα αργεί να έρθει, αυτό το κάτι για το οποίο συνεχίζουμε να ζούμε..»;

Είναι αυτό για το οποίο γράφουν οι ποιητές αιώνες τώρα, και είναι το ίδιο που νιώθει ένας άνθρωπος, οποιοσδήποτε ανήσυχος άνθρωπος, ατενίζοντας τον έναστρο ουρανό, «...αυτό το κάτι που προσμένουμε αιώνια, μα πάντα αργεί να έρθει, αυτό το κάτι για το οποίο συνεχίζουμε να ζούμε..» είναι αυτό που δεν υπάρχει: το νόημα της ζωής.

Ταυτότητα παράστασης: μετάφραση-δραματουργική επεξεργασία-σκηνοθεσία: Κατερίνα Ευαγγελάτου, σκηνικό-κοστούμια: Γιώργος Πάτσας, μουσική: Σταύρος Γασπαράτος, βίντεο: Μιχάλης Κλουκίνας, φωτισμοί: Λευτέρης Παυλόπουλος. Ερμηνεύουν: Αμάντα: Ναταλία Τσαλίκη, Τομ: Αντίνοος Αλμπάνης, Τζιμ: Κωνσταντίνος Γαβαλάς, Λώρα: Αμαλία Νίνου.

Πληροφορίες: πρεμιέρα την Παρασκευή 11 Νοεμβρίου στις 21.15.

ΓΙΩΡΓΟΣ Σ. ΚΟΥΛΟΥΒΑΡΗΣ