Ο πεπειραμένος ηθοποιός Κώστας Αρζόγλου, με αφορμή την ερμηνεία του ως Κραππ, στην παράσταση «Μηχανή Μπέκετ ή στα βήματα του Κραππ», μας μιλά για τη μνήμη και τις σκέψεις του.

Η παράσταση περιλαμβάνει τη γνωστή «Τελευταία μαγνητοταινία του Κραππ» (Krapp’s last tape) και τα «Βήματα» (Footfalls), ένα πλήρες μονόπρακτο που παίζεται για πρώτη φορά αυθύπαρκτο. Τα δύο απαιτητικά κείμενα έχουν κοινό παρονομαστή την...τραγωδία της μνήμης.

Στην «Τελευταία μαγνητοταινία του Κραππ», χρόνια κλεισμένος στον χώρο του, ο Κραππ βρίσκεται σε διαρκή πόλεμο με τον χρόνο.

Με τι να μετρήσει τον χρόνο της ζωής του, των βιωμάτων, των αναμνήσεων του; Τα κοινά ρολόγια μένουν σιωπηλά γύρω του. Σαν φοβισμένο ζώο μέσα στη φωλιά του, ψάχνει και ακούει ξανά και ξανά τις μαγνητοταινίες της ζωής του, προσπαθώντας να την ξεδιαλύνει. Θυμάται και μαγνητοφωνεί ξανά και ξανά τις αναμνήσεις του, σε μια προσπάθεια να τις «παγώσει», να τις εξουσιάσει μια για πάντα. Η διαδρομή από τη γέννηση έως τον θάνατο ενός ανθρώπου είναι βασανιστική και επώδυνη.

«Τα βήματα» είναι ένα πολυσήμαντο και δισυπόστατο κείμενο, καθώς το κεντρικό πρόσωπο βιώνει το παρόν σαν παρελθόν και το παρελθόν σαν παρόν και, με έναν ιδιοφυή τρόπο, τα βάζει να συνομιλήσουν μέσα από τις μνήμες του.

Ποιος είναι ο θεματικός άξονας, γύρω από τον οποίο περιστρέφεται η παράσταση;

Η μνήμη, που βασανίζει όποιον την έχει. Σε αυτήν την παράσταση, η Μάε στα «Βήματα» και ο Κραππ στην «Τελευταία Μαγνητοταινία του Κραππ» έχουν μνήμη. Αυτή η μνήμη είναι ο θεματικός άξονας, γύρω από τον οποίο κινείται η παράσταση. Η μνήμη γίνεται όλο και πιο μεγάλο βάσανο, γιατί οι άνθρωποι σπάνια θυμόμαστε μια ευτυχισμένη στιγμή. Συνήθως, μας σημαδεύουν και ανακαλούνται μνήμες, οι οποίες μας έχουν πληγώσει.

Ο Αϊνστάιν λέει πως ο χρόνος δεν υπάρχει, είναι ανθρώπινη ανακάλυψη και εξυπηρετεί ανθρώπινες ανάγκες. Αν αυτό είναι αλήθεια, μπορεί εμείς οι ίδιοι να είμαστε ο χρόνος και οι αισθήσεις μας να είναι τα ρολόγια μας;

Αν οι αισθήσεις μας είναι τα ρολόγια μας, τότε οι αισθήσεις δεν έχουν ποτέ αντικειμενικό χρόνο, δηλαδή δεν έχουν τον χρόνο που έχει ένα ρολόι. Οι αισθήσεις μας, άλλες φορές διαστέλλουν τον χρόνο και άλλες φορές τον συστέλλουν, ανάλογα με το αίσθημα που δημιουργεί η κάθε αίσθηση. Πολύ συχνά, μάλιστα, διαγράφουν και σβήνουν τον χρόνο τελείως. Με αυτή την έννοια, ο Αϊνστάιν έχει δίκιο. Ο χρόνος δεν υπάρχει. Είναι ανθρώπινη πατέντα, μόνο για να εξυπηρετεί. Όλη η κοινωνία μας είναι χτισμένη πάνω σε συμβάσεις. Μια από αυτές τις συμβάσεις είναι και το ότι συνεννοούμαστε, για το τι ώρα είναι. Είναι καταπληκτικό ότι κλείνουμε ραντεβού με ένα αγαπημένο πρόσωπο, στηριζόμενοι σε μια πλαστή ώρα.

Αν η μοναξιά είναι το σχολείο της αυτογνωσίας, είναι ένα καλό μέρος για να επισκεφτούμε, αλλά άσχημο, για να μείνουμε;

Το να είναι κανείς μόνος του, δεν σημαίνει ότι υποφέρει από μοναξιά. Δυστυχώς, δεν υπάρχει άλλη λέξη, για να το περιγράψουμε. Όμως αυτός που είναι μόνος μερικές φορές, θα προσέξουμε ότι εκείνες τις ώρες ωριμάζει. Ο άνθρωπος μεγαλώνει μόνος του και η μόνιμη μοναξιά τότε αποδιώχνεται. Δηλαδή το να είναι κανείς μόνος, είναι το αντίθετο της μοναξιάς.

Μήπως, όσο εμείς μετράμε τον χρόνο ανυποψίαστοι, εκείνος μετράει εμάς και την απόδοσή μας;

Ο χρόνος μετράει εμάς και την απόδοσή μας με έναν αντικειμενικό χρόνο. Συχνά, βλέπει πόσο παραγωγικοί ή δημιουργικοί είμαστε. Όμως εμείς μετράμε τον χρόνο με μέτρο υποκειμενικό, δηλαδή η μεζούρα δεν είναι αυτή που έχει ο αντικειμενικός χρόνος. Υπάρχουν πολλοί δημιουργοί και αρκετοί θεατράνθρωποι, οι οποίοι μετράνε την αποδοτικότητά τους, όπως θα τη μέτραγε ένας αντικειμενικός Θεός – Χρόνος. Όμως, τότε δεν είναι πραγματικοί δημιουργοί, γιατί η υποκειμενικότητα του εαυτού τους δεν παίζει πια κανέναν ρόλο και θεωρούν τους εαυτούς τους άξιους, επειδή οι άλλοι τους θεωρούν άξιους. Πιο ξεκάθαρο παράδειγμα για την ψευδοσυνείδηση δεν υπάρχει, δηλαδή πιστεύουν για τον εαυτό τους ό,τι πιστεύουν οι άλλοι για αυτούς.

Όταν κάποιος προσπαθεί να αποδράσει από την ίδια τη ροή της ζωής, πεθαίνει μέσα του με τον πιο βασανιστικό θάνατο;

Ο θάνατος έρχεται όσο πιο βασανιστικά θυμόμαστε. Αυτό προσπαθεί να πει ο Μπέκετ, ότι η μνήμη ισούται με θάνατο. Όμως υπάρχουν βαρίδια, που μας κρατάνε γειωμένους στη ροή της ζωής και αντιπαλεύουν τις μνήμες που μυρίζουν θάνατο. Έτσι, λοιπόν, η ζωή είναι μια ατελείωτη τραμπάλα ανάμεσα σε αυτά τα δύο συστατικά.

Η γέννηση και ο θάνατος είναι οι δύο όψεις του νομίσματος της ύπαρξης;

Λέμε συχνά ότι από την ώρα που γεννιέται ένα παιδί, οδεύει προς το τέλος του. Ο λαός ξέρει τι εννοεί με αυτό. Γιατί, όπως είπαμε και πριν, ο θάνατος είναι ισότιμος με τις μνήμες και ένα παιδάκι που διανύει την πρώτη μέρα της ζωής του, ήδη αρχίζει να θυμάται. Νομίζω ότι σε καθαρά υπαρξιακό επίπεδο, όλες οι αισθήσεις που συγκλίνουν σε αυτό που λέγεται συχνά εφηβεία, ακμή, δημιουργία και άλλα ηχηρά παρόμοια, δεν έχουν σημασία. Επαναλαμβάνω μόνο σε υπαρξιακό επίπεδο.

Κάνοντας μια απότομη προσγείωση στην τραγική και ζοφερή πραγματικότητα του σήμερα, ορισμένοι υποστηρίζουν ότι δεν πρόκειται για οικονομική κρίση, αλλά για οργανωμένο σχέδιο καταστρατήγησης της ελευθερίας και των ανθρώπινων δικαιωμάτων μας.

Δεν πιστεύω ότι υπάρχει ένα οργανωμένο σχέδιο, ούτε ένας σπουδαίος νους που σκαρφίζεται την καταστρατήγηση της ελευθερίας και των δικαιωμάτων μας. Αντίθετα, πιστεύω ότι η αναγκαιότητα οδηγεί διάφορους νόες προς το συμφέρον τους, έτσι όπως το θεωρούν. Νομίζω, επίσης, ότι ο πολύς κόσμος ταπεινώνεται, χάνοντας τα δικαιώματά του από λίγους ανθρώπους που δεν αξίζουν καθόλου, τουλάχιστον δεν αξίζουν να τον ταπεινώνουν. Μου έρχεται στο μυαλό το παράδειγμα ενός αριθμομνήμονα που είναι εκπληκτικός στους πολλαπλασιασμούς και σε όλα τα άλλα βλάκας.

Πότε ένας άνθρωπος παύει να εξελίσσεται;

Η εξέλιξη σταματάει μόνο, όταν πεθάνει κανείς κλινικά. Όμως, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι εξέλιξη δεν είναι μόνο μια άνοδος προς τα πάνω. Πολύ συχνά, αυτό που θεωρούμε εξέλιξη, είναι πισωγύρισμα. Τα σκαλιά δεν είναι μόνο για να ανεβαίνεις, είναι και για να κατεβαίνεις μερικές φορές.

Ποιος είναι πραγματικά ελεύθερος;

Αυτός που αισθάνεται ελεύθερος, που ακούει μόνο την υποκειμενική του διαδρομή και έχει να κάνει μόνο με τον εαυτό του.

Ταυτότητα παράστασης: μετάφραση: Σεραφείμ Βελέντζας (Τελευταία μαγνητοταινία του Κραππ) - Νίκος Καμτσής (Τα βήματα), σκηνοθεσία- σκηνικά: Νίκος Καμτσής, κοστούμια: Μίκα Πανάγου, ειδικοί μηχανισμοί και κατασκευές: Nikolai Kamisev, ομάδα έρευνας: Πολύκαρπος Πολυκάρπου, Βίκυ Κυριακοπούλου, Γεωργία Λόλη. Παίζουν: Κώστας Αρζόγλου (Κραππ), Ναταλία Στυλιανού (Μάε).

Πληροφορίες: Κεντρική Σκηνή, θέατρο «Τόπος Αλλού», Κεφαλληνίας 17 και Κυκλάδων, Αθήνα, τηλ.: 210 865600, 210 8624392, www.topos-allou.gr , [email protected]. Ημέρες και ώρες παραστάσεων: Τετάρτη: 20:00, Πέμπτη: 21:00, Παρασκευή: 21:00, Σάββατο: 19:00 και 21:00, Κυριακή: 20:00. Τιμές εισιτηρίων: γενική είσοδος: 20 ευρώ, φοιτητικό: 15 ευρώ.

ΓΙΩΡΓΟΣ Σ. ΚΟΥΛΟΥΒΑΡΗΣ