Με τον διπλό ρόλο του σκηνοθέτη και του πρωταγωνιστή, ο Γιάννης Τσορτέκης πρωτοστατεί στην παράσταση «Στον Τύχωνα», η οποία βασίζεται στους «Δαίμονες» του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι και παρουσιάζεται στον Χώρο Τέχνης & Δράσης, «Βρυσάκι».

Οι «Δαίμονες», όπως είναι ο πρωτότυπος τίτλος του έργου «Δαιμονισμένοι», είναι ένας από τους σημαντικότερους σταθμούς της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Ο Ντοστογιέφσκι, μετά το τελευταίο κεφάλαιο του μυθιστορήματος, έγραψε ένα ακόμα κεφάλαιο, το οποίο δεν δημοσιεύτηκε ποτέ, λόγω της λογοκρισίας που υπέστη από τον εκδότη του, και του έδωσε τον τίτλο «Στον Τύχωνα», καθώς ένα από τα πιο δραματικά πρόσωπα των έργων του, ο Σταβρόγκιν, κινούμενος από ανάγκη και αναζητώντας τη λύτρωση, οδηγείται σε μια απρόβλεπτη συνάντηση με τον μοναχό Τύχωνα.

Ο Γιάννης Τσορτέκης έρχεται αντιμέτωπος με το σκληρό πρόσωπο της εξουσίας, μέσω του «Τύχωνα», και παραθέτει τους προσωπικούς δαίμονες που όλοι έχουμε απέναντί μας αλλά και μέσα μας.

Τι σας ώθησε να επιλέξετε το συγκεκριμένο έργο;

Πάντοτε, ιδιαίτερη βαρύτητα στις αποφάσεις μου έχει το ένστικτο και η διαίσθηση. Αυτό δεν αφορά μόνο τις επιλογές μου στο θέατρο, αλλά τις επιλογές μου εν γένει. Κινούμαι, ακολουθώντας κάτι που εκείνη τη στιγμή με παρασύρει, ενίοτε, χωρίς να ξέρω ή ακόμη και να καταλαβαίνω τον λόγο. Η επαφή μου με τον Ντοστογιέφσκι έρχεται από παλιά. Και πάντα ένιωθα ότι κάτι αναζητώ μέσα σε αυτόν τον συγγραφέα.

Ποιες πτυχές του ανθρώπινου ψυχισμού εξερευνά η παράσταση;

Ο άνθρωπος είναι πλήρης. Δεν απομονώνονται οι ιδιότητές του και, κυρίως, δεν διαχωρίζονται. Όλα λειτουργούν ταυτόχρονα, κάθε στιγμή. Τα πρόσωπά του Ντοστογιέφσκι, δηλαδή, πάσχουν και αναζητούν τη λύτρωση, περιφερόμενα σαν κουφάρια ανθρώπων με την αγωνία ενός τέλους που έρχεται και που πρέπει να το αποφύγουν.

Αυτό που δεν μπορούν να κάνουν είναι να αποδαιμονοποιήσουν τις αιτίες, ώστε να λυτρωθούν. Γι’ αυτό, καταδυναστεύονται από αυτές, από το παρελθόν τους που γίνεται κάθε στιγμή παρόν και, αβίαστα, τους παρασύρει άβουλους στην επόμενη στιγμή τους.

Αν ο άνθρωπος ξυπνήσει και ταρακουνηθεί από κάτι, όπως ο Σταβρόγκιν, εάν στην κυριολεξία συγκλονιστεί και μετατοπιστεί από αυτό το κάτι που τον καταδυναστεύει και πιστέψει στον εαυτό του, τότε, αυτομάτως είναι ελεύθερος, ανεξάρτητος, οπότε και επικίνδυνος.

Ο Ντοστογιέφσκι δεν ασχολήθηκε ποτέ με δαιμονισμένους ανθρώπους. Αυτό που τον κατέτρωγε πάντοτε είναι οι δαίμονες που -επειδή ο άνθρωπος δεν έχει τα αντισώματα και την ικανότητα να τους αποκρούσει, πόσο μάλλον να τους αποβάλλει από μέσα του- τον ελέγχουν και τον ακυρώνουν. Όταν, όμως, ο άνθρωπος πιστέψει στον εαυτό του, τότε, αυτή η πίστη γίνεται ο ξενιστής των δαιμόνων του. Τότε λυτρώνεται.

Τι είναι αυτό που στοιχειώνει τον Σταβρόγκιν;

Τον στοιχειώνουν όλα αυτά που το σύστημα -με τον έναν ή τον άλλον τρόπο- του έχει επιβάλλει να θεωρεί ως δεδομένα και τα οποία ποτέ δεν ασχολήθηκε να επεξεργαστεί, να ελέγξει την ακρίβεια ή την ορθότητά τους, τη λειτουργικότητά τους γι’ αυτόν.

Έρχεται, όπως όλοι οι άνθρωποι, στο παρόν, με τραύματα από το παρελθόν. Και όλη του η ζωή είναι μια βασανιστική ακατάπαυστη προσπάθεια συνεχών τραυματισμών. Έχει μάθει να φορτώνεται την ενοχή, να ζει με αυτήν.

Πώς λειτουργεί καταλυτικά η συνάντησή του με τον μοναχό Τύχωνα;

Στη συνάντηση αυτή, ο Σταβρόγκιν έρχεται σε επαφή με την εξουσία, όπως αυτός την αντιλαμβάνεται και όπως αυτή του παρουσιάζεται, υποχρεώνοντάς τον να συνεχίζει να την υπηρετεί και να την αποδέχεται. Όμως, στη συνάντηση αυτή, ο Σταβρόγκιν, έρχεται ήδη ξύπνιος, χωρίς να το γνωρίζει. Έχει ήδη μετατοπιστεί, έχει ήδη μεταστραφεί ο κόσμος, αλλά, επίσης, δεν το γνωρίζει.

Έχοντας εντρυφήσει στο κείμενο, ποιοι θεωρείτε ότι είναι οι λόγοι της λογοκρισίας, που υπέστη στην εποχή του;

Όταν οι ισορροπίες του συστήματος διαταραχτούν, υπάρχει πρόβλημα. Και αυτές ποτέ δεν θα διαταραχτούν από αυτόν που έχει την εξουσία. Τότε, η εξουσία, ο εκδότης στην προκειμένη περίπτωση, χρησιμοποιεί τις δυνατότητές του για τον απλό λόγο, ότι το κεφάλαιο «Ο Τύχωνας» θα προκαλούσε τους αστούς της εποχής με το περιεχόμενο και τα χαρακτηριστικά των ηρώων του. Αν και ο σκοπός επετεύχθη τότε, το κείμενο παρέμεινε στο πέρασμα του χρόνου.

Ποιοι είναι οι δικοί μας δαίμονες σε αυτήν τη δύσκολη πραγματικότητα, και πώς μπορούμε να τους εξορκίσουμε;

Είναι όλες αυτές οι δομές που κληρονομήσαμε και -αβίαστα και βασανιστικά- αναπαράγουμε, έχοντας κακό σύμβουλο τη συνήθεια. Η συνήθεια αυτής της επανάληψης, επιφέρει τη στασιμότητα. Ο άνθρωπος, επειδή συντηρείται, έχει την εντύπωση ότι αντιδρά κιόλας. Δεν είναι έτσι. Δεν μπορεί να αντιδράς, έχοντας κατά νου μόνο να μην διαταραχτούν τα συμφέροντά σου. Η κοινωνία συμβαίνει ως πράξη, όταν όλοι ενδιαφέρονται για τα συμφέροντα όλων.

Είμαστε εννέα, δέκα, έντεκα εκατομμύρια Σταβρόγκιν απέναντι σε ελάχιστους Τύχωνες. Αυτό όλοι ξέρουν ότι τελείωσε. Είμαστε, ήδη, μετά το τέλος. Το τέλος έχει ήδη συντελεστεί. Αυτό είναι το σημαντικό, το ζωτικό, το χαρμόσυνο νέο της ημέρας. Ο φόβος μας είναι για το άγνωστο που έχει ήδη ξημερώσει. Και αυτό το άγνωστο είναι όμορφο και καθαρό, απαλλαγμένο από όλα αυτά τα παράσιτα.

Μέχρι να γεννηθούν καινούρια. Όπως πάντα. Αλλά τώρα ήδη αναπνέουμε. Είναι ό,τι πιο σημαντικό. Τη στασιμότητα διαδέχεται ο επαναπροσδιορισμός της, η αντίδραση, η επανάσταση του ανθρώπου.

Βλέποντας πιο μακριά στο μέλλον, πώς πιστεύετε ότι θα είναι το δικό μας «τελευταίο κεφάλαιο»;

Μα είμαστε ήδη σε άλλο κεφάλαιο. Τα μέχρι τώρα τα ξέρουμε. Έχει ιδιαίτερη σημασία να καθίσουμε να αφουγκραστούμε τι συμβαίνει αυτή τη στιγμή. Είναι η δική μας στιγμή. Η στιγμή του καθενός ξεχωριστά.

Όσο θα μπλέκουμε στη λογική του συστήματος, της εξουσίας που μας αντιμετωπίζει ως ισχυρότερος μηχανισμός, ως «μάζα», τόσο θα του προσφέρουμε για λίγο ακόμη τις υπηρεσίες μας. Όμως έχει αρχίσει να συμβαίνει το ξεκαθάρισμα παντού.

Αυτό το «ό,τι δηλώσεις είσαι», τελείωσε ανεπιστρεπτί. Αυτές είναι οι νίκες μας. Αυτά τα μικρά. Μόνο στα μικρά μπορούμε να ακουμπήσουμε. Μόνο από αυτά μπορούμε να πιαστούμε. Και είναι πολλά. Και δίνουν τόση χαρά! Κι όπως λέει κι ένας φίλος μου: «καινούρια μέρα, φίλε, καινούριο κισμέτ»!

Ταυτότητα παράστασης: μετάφραση από τα ρωσικά: Νίκος Αδαμίδης, Δαυίδ Μαλτέζε, Γιάννης Τσορτέκης, δραματουργική επεξεργασία - σκηνοθεσία: Γιάννης Τσορτέκης, εικαστική εγκατάσταση: Παναγιώτης Κουλουράς, μουσική σύνθεση: Σταύρος Γασπαράτος, σχεδιασμός φωτισμών: Σάκης Μπιρμπίλης, βοηθός σκηνοθέτη: Άννα Τσαπάρα, τεχνική υποστήριξη: Παναγιώτης Φουρτούνης, παραγωγή: Εταιρεία Θεάτρου «η ρόζμαρυ στην κορφή των λόφων». Παίζουν: Ελευθερία Ρουσάκη, Σπύρος Τσίκνας, Γιάννης Τσορτέκης.

Πληροφορίες: Χώρος Τέχνης & Δράσης «Βρυσάκι», Βρυσακίου 17, Πλάκα – Αθήνα, τηλ.: 210 3210179. Ημέρες και ώρες παραστάσεων: Κάθε Παρασκευή και Σάββατο στις 23:00, έως και 26 Μαΐου.

ΓΙΩΡΓΟΣ Σ. ΚΟΥΛΟΥΒΑΡΗΣ