Δεν υπάρχει πορτοφόλι που να μην έχει μέσα τουλάχιστον μία πιστωτική κάρτα. Και ενώ πριν μερικά χρόνια αυτό θεωρούνταν δείγμα εκσυγχρονισμού, πλέον αποτελεί «θηλιά» στο λαιμό του δανειολήπτη. Δείτε, ποια είναι η ιστορία της πίστωσης και πως σχεδόν όλοι μας υπερχρεωθήκαμε υπακούοντας τυφλά στις Σειρήνες του καταναλωτισμού.

Το χρήμα έχει τη δική του ιστορία…

Ας το παραδεχτούμε. Βασικότερο μειονέκτημα του ανθρώπινου είδους είναι η πλεονεξία. Οι σύγχρονοι εκπρόσωποί του με πλείστες αδυναμίες, όταν μέχρι πρότινος βρίσκαμε πιστωτική κάρτα ή χαμηλότοκο δάνειο, τα «τσακίζαμε» κυριολεκτικά. Μέχρι που ήρθε η κρίση...Όμως, μη νομίζετε ότι η πλεονεξία είναι αποκλειστικά σημερινό προνόμιο. Οι άνθρωποι πάντα συνήθιζαν να ξοδεύουν περισσότερα από όσα είχαν και χρωστούσαν τεράστια ποσά όχι βέβαια σε πιστωτικές κάρτες (ευτυχώς δεν υπήρχαν τότε…), αλλά σε τράπεζες, στον μπακάλη που διατηρούσε ατελείωτα τεφτέρια με «βερεσέδια», στο μανάβη και πάει λέγοντας.

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Αντιστρέφοντας το ρητό, γνωρίζουμε σήμερα ότι «τη δόξα πολλοί εμίσησαν, το χρήμα ουδείς». Και για του λόγου το αληθές, μάθετε ότι η ιστορία του χρήματος, του δανεισμού και της πίστωσης είναι σχεδόν τόσο παλιά όσο και το ανθρώπινο γένος. Φυσικά, δεν υπήρχαν γυαλιστερά κέρματα και κολλαριστά χαρτονομίσματα για να διευκολύνουν με την παρουσία τους- ή να δυσκολεύουν με την απουσία τους – τις ζωές των ανθρώπων.

Πριν την εφεύρεση των νομισμάτων ως κύριας μονάδας αγοραπωλησίας αγαθών, οι Αμερικανοί έποικοι χρησιμοποιούσαν ως μέσο για τις συναλλαγές τους τα λεγόμενα «γουάμ-παμς», κάποια κοχύλια που υποκαθιστούσαν τα νομίσματα, καθώς και συγκεκριμένες ποσότητες καπνού. Στην αρχαία Αίγυπτο και στη Μεσοποταμία, τα σιτηρά ήταν το κύριο μέσο συναλλαγών, ενώ στη Δυτική Αφρική, μέχρι και τη δεκαετία του 1950, τη θέση των νομισμάτων είχαν τα «μανίλας», μια μεταλλική κατασκευή που χρησίμευε και ως κόσμημα. Αλλά και στην Ελλάδα, στα μαύρα χρόνια της Κατοχής, ένας τενεκές λάδι, λίγα αυγά ή μια οκά αλεύρι είχαν μεγαλύτερη αξία ακόμη και από τις χρυσές λίρες της εποχής.

Οι απαρχές του τραπεζικού συστήματος χάνονται στα βάθη των αιώνων. Μια πρώτη ένδειξη τραπεζικών συναλλαγών συναντάμε στη Μεσοποταμία, με τα πολύτιμα σιτηρά να φυλάσσονται στα παλάτια των βασιλιάδων και στους ναούς και τους κατοίκους να διατηρούν τραπεζικές αποδείξεις για τη σοδειά τους, σκαλισμένες σε πηλό, οι οποίες βρέθηκαν ανέπαφες από τους αρχαιολόγους στις όχθες του Τίγρη και του Ευφράτη. Οι πιστωτικές συναλλαγές των Βαβυλωνίων καθορίζονται με σαφήνεια και στον Κώδικα του Χαμουραμπί που φυλάσσεται σήμερα στο Λούβρο. Στην αρχαία Αίγυπτο, οι κάτοικοι κατέβαλλαν στο παλάτι μέρος από τη σοδειά τους ως μια μικρή «προκαταβολή» για τους φόρους που έπρεπε να πληρώσουν ενώ ακόμη και μετά την έλευση του νομίσματος συνέχισαν να χρησιμοποιούν τα σιτηρά ως εναλλακτικό μέσο συναλλαγής.

Η «μητέρα» της γέννησης των νομισμάτων, η ξακουστή Λυδία, κατασκεύασε τα πρώτα νομίσματα το 640 π.Χ. και αργότερα η τεχνική κατασκευής νομισμάτων πέρασε και στην αρχαία Ελλάδα που κατασκεύασε το 546 π.Χ. τα νομίσματα με την περίφημη ασημένια κουκουβάγια, τα οποία επικράτησαν για 600 χρόνια περίπου λόγω της εκπληκτικής σχεδίασής τους και της καθαρότητας του μετάλλου τους από τα ορυχεία του Λαυρίου.

Πρώτοι όμως οι αρχαίοι Έλληνες, χρησιμοποίησαν το χρήμα και ως μέσο επιβολής, κυριαρχίας και επίδειξης δύναμης. Στα χρόνια της παντοδυναμίας τους, οι Αθηναίοι υποχρέωσαν την Αίγινα να σταματήσει την κυκλοφορία του τοπικού νομίσματος με τη χελώνα και να υιοθετήσει το δικό τους ενώ το 449 π.Χ., η Αθήνα με διάταγμά της διέταξε να παραδοθούν όλα τα ξένα νομίσματα στο αθηναϊκό νομισματοκοπείο και επέβαλε στους συμμάχους να χρησιμοποιούν τα δικά της. Ανάλογες ήταν και οι προθέσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου, όταν θέλησε να επιβάλλει ένα ενιαίο νόμισμα σε όλη την επικράτειά του προκειμένου να «συσφίξει» τους δεσμούς μεταξύ των υποταγμένων πόλεων αλλά και να εδραιώσει την κυριαρχία του.

Οι πρώτοι τραπεζίτες

Οι τράπεζες οφείλουν το όνομά τους στην Ελληνιστική εποχή, καθώς οι εμπορικές συναλλαγές πραγματοποιούνταν πάνω σε τραπέζια που στήνονταν έξω από ιερούς ναούς και δημόσια κτίρια. Οι έμποροι ονομάστηκαν «τραπεζίται» και οι χώροι συναλλαγής τους «τράπεζαι». Στα χρόνια αυτά εξελίσσεται και το τραπεζικό σύστημα, με πρωταγωνιστές τα περίφημα «θαλασσοδάνεια», που δίνονταν στους ναυτικούς για να μεταφέρουν εμπορεύματα σε άλλες πόλεις. Ο όρος αυτός σημαίνει έκτοτε κυριολεκτικά το δάνειο χωρίς επιστροφή, αφού οι αρχαίοι ημών πρόγονοι, απειλούμενοι από πειρατές, ναυάγια και θαλασσοταραχές, σπάνια εξοφλούσαν το χρέος τους.

Σημαντικά τραπεζικά κέντρα της εποχής αναδείχθηκαν η Αλεξάνδρεια, η Δήλος, η Κόρινθος και η Καρχηδόνα, όμως σημαντικότερη ανάπτυξη γνώρισαν οι τραπεζικές συναλλαγές στον ευρωπαϊκό Μεσαίωνα, όπου συναντάμε την έκδοση των πρώτων επιταγών και τη δημιουργία χρηματιστηρίων.

Και επειδή ως Έλληνες έχουμε μακρόχρονη παράδοση στο δανεισμό υπέρογκων ποσών, να σημειωθεί το εξής: Τα πρώτα επίσημα καταγεγραμμένα δάνεια του υπό ίδρυση τότε ελληνικού κράτους δόθηκαν με τη μορφή των λεγόμενων «επαναστατικών δανείων», για να συνδράμουν στον αγώνα των Ελλήνων αλλά και να συντελέσουν στη δημιουργία του νεοσύστατου κράτους.

Έτσι λοιπόν, το 1824, οι επαναστατημένοι Έλληνες δανείστηκαν 800.000 λίρες και το 1825, 1.100.000 λίρες από την Τράπεζα του Λονδίνου, ενώ το 1832 δανείστηκαν 60.000.000 φράγκα (δηλαδή 2.400.000 λίρες εποχής) από την τράπεζα Ροθτσίλντ των Παρισίων και φυσικά με εγγυητή τις προστάτιδες δυνάμεις.

Η πρώτη επίσημη καταγεγραμμένη επιταγή παγκοσμίως εκδόθηκε το 1156 στη Γένοβα, στο όνομα δύο αδερφών, και ανέγραφε το ποσό των 115 γενοβέζικων λιρών, ενώ υπάρχουν εικασίες για την έκδοση επιταγών από τους Άραβες τον 8ο αιώνα μ.Χ. Όσο για το πρώτο δάνειο που εκδόθηκε παγκοσμίως; Τα ίχνη του βρίσκονται στα βάθη της Βαβυλώνας, όπου πήλινες αποδείξεις πολυετών ανασκαφών αποκαλύπτουν ότι κάτοικοι της Μεσοποταμίας δανείστηκαν μεγάλες ποσότητες σιταριού από εμπόρους της εποχής.

Οι πιστοί των πιστωτικών

Οι πιστωτικές κάρτες αλλά και η πίστωση γενικότερα αποτελούν ίσως ορισμένες από τις μεγαλύτερες εφευρέσεις του σύγχρονου κόσμου. Η αγγλική λέξη “credit” (πίστωση) προέρχεται από το λατινικό ρήμα “credo” που σημαίνει «πιστεύω» ή «δείχνω εμπιστοσύνη». Δείχνοντας λοιπόν εμπιστοσύνη στους καταναλωτές, οι έμποροι σκαρφίστηκαν το απλουστευμένο σύστημα πολλαπλών δόσεων για την αγορά καταναλωτικών αγαθών, ώστε να μπορεί το κοινό να αγοράζει περισσότερα προϊόντα ταυτόχρονα και επομένως να αυξάνεται κατακόρυφα ο τζίρος των κερδών. Μόλις το 1730 συναντάμε την πρώτη διαφήμιση για πώληση επίπλων με δόσεις του επιπλοποιού Κρίστοφερ Θόρτον, ενώ από το 18ο μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα, οι ράφτες πουλούσαν ενδύματα με εβδομαδιαίες δόσεις.

Το 1920 πρωτοεμφανίστηκε σε κατάστημα της Αμερικής μια πινακίδα που έγραφε «Ψωνίστε τώρα, πληρώστε αργότερα», ενώ το 1950 έκανε την επίσημη εμφάνισή της και η πιστωτική κάρτα Diners, όταν τη χρησιμοποίησε ο ιδρυτής της Φρανκ Μακναμάρα για να πληρώσει το γεύμα του σε εστιατόριο του Μανχάταν.

Ήδη, το 1951, το Diners Club αριθμούσε 42.000 μέλη-πελάτες, ενώ το 1952, η τράπεζα Franklin National Bank της Νέας Υόρκης παρουσίασε την πρώτη τραπεζική πιστωτική κάρτα που επέτρεπε στους χρήστες της να κάνουν αγορές από συμβεβλημένα καταστήματα και να πληρώνουν αργότερα με δόσεις.

Το 1958 κυκλοφόρησε η πιστωτική κάρτα της American Express και το 1960, το London Transit Authority εγκατέστησε στις μικρές κάρτες το πρώτο μαγνητικό σύστημα. Στα τέλη του 1960, οι πιστωτικές κάρτες απόκτησαν το σημερινό τους μέγεθος από το San Francisco Bay Area Rapid Transit που κατασκεύασε μικρές χάρτινες κάρτες που χωρούσαν σε όλα τα πορτοφόλια. Έκτοτε, οι πιστωτικές κάρτες διαδόθηκαν με απίστευτη ταχύτητα και σήμερα αριθμούν εκατομμύρια «πιστούς» σε όλο τον κόσμο…

Κάνε το καλό και ρίξ’ το στο…λογαριασμό!

Μπορεί στους παλιότερους να φαίνεται απίστευτη η ευκολία με την οποία-μέχρι πρότινος- οι τράπεζες χορηγούσαν δάνεια και πιστωτικές κάρτες, μια ματιά όμως στους αριθμούς με τα πολλά μηδενικά επιβεβαιώνει βάσιμες υποψίες για νόμιμη υπερχρέωση. Σύμφωνα με στοιχεία που είχε δώσει στη δημοσιότητα η Visa International με την έκθεση της Nilson, το 2009, το παγκόσμιο δίκτυο της Visa, διεκπεραίωσε 62 δις συναλλαγές, όπου και χρεώθηκαν 4,4 τρισεκατομύρια δολάρια σε κατόχους πιστωτικών καρτών Visa... Και φυσικά, το φαινόμενο της υπερχρέωσης δεν απασχολεί μόνο την Ευρώπη. Οι τραπεζικές-και όχι μόνο-σειρήνες- χρησιμοποιούν κάθε μέσο προκειμένου να πάρουν ένα μερίδιο από το πορτοφόλι του ανυποψίαστου καταναλωτή και να αποκτήσει «πλαστικό οβολό».

Δεν είναι λίγες οι φορές που οι τράπεζες δημιουργούν κοινωφελείς σκοπούς και τους συνδέουν εύστοχα με την έκδοση πιστωτικών καρτών, στοχεύοντας στη φιλανθρωπία και στο συναίσθημα των καταναλωτών. Οι τελευταίοι, στην ιδέα ότι χρησιμοποιώντας την κάρτα τους συμμετέχουν σε «θεάρεστα» έργα, υπερχρεώνονται πολλές φορές άσκοπα ή στην καλύτερη περίπτωση, απλά επιλέγουν τη «φιλάνθρωπη» κάρτα μέσα από την ανταγωνιστική αγορά δεκάδων τραπεζών. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα βρετανικής τράπεζας που ανακοίνωσε στους πελάτες της ότι με κάθε αγορά μέσω της κάρτας της θα έδινε ένα συμβολικό ποσό στο «ίδρυμα μεταμοσχεύσεων» της Αγγλίας.

Όμως, δεν βγαίνουν μόνοι οι τράπεζες προς «άγρα πελατών» χρησιμοποιώντας ψυχολογικά τεχνάσματα. Πριν από κάποια χρόνια, η εφημερίδα «Sunday Times», εξέδωσε για τους αναγνώστες της μια πιστωτική κάρτα, με την οποία, θα είχαν σημαντικές εκπτώσεις σε καταστήματα, ταξίδια, και εστιατόρια και φυσικά θα μπορούσαν να παίρνουν και την αγαπημένη τους εφημερίδα δωρεάν. Με σύνθημα «από αυτή την Κυριακή ο κόσμος θα είναι λιγότερο ακριβός», οι «Sunday Times» ανέβασαν κατακόρυφα την κυκλοφορία τους.

«Πλαστική» εξάρτηση

Κάθε εθισμός έχει και τη θεραπεία του. Η Αμερική, πρωτοπόρος σε θέματα ψυχοθεραπείας για το τίποτα, δημιούργησε συλλόγους απεξάρτησης από τον «πλαστικό» εθισμό. Πρόκειται για την οργάνωση «Debtors Anonymous» (Ανώνυμοι Οφειλέτες) που ιδρύθηκε το 1968 και στεγάζεται στο Γκρίνουιτς Βίλατζ. Οι ανώνυμοι οφειλέτες συγκεντρώνονται ανά τακτά διαστήματα και παραδέχονται δημόσια το πρόβλημά τους. Με τη βοήθεια των ψυχολόγων, επιστρέφουν στον «ίσιο» δρόμο, πληρώνουν τα χρέη τους και σκίζουν τις κάρτες που τους οδήγησαν στην απελπισία…

Μαζί με τους «Ανώνυμους Οφειλέτες» στην Αμερική θα βρείτε και τους «Ανώνυμους Σπάταλους» στο Μανχάταν, τους «Δολοφόνους Σπάταλων» στο Σαν Φρανσίσκο και τους «Εξαρτημένους με τις Αγορές» στο Μπρούκλιν.

Όσο για την κατάσταση στην Ελλάδα; Παρόλο που μερικά χρόνια πριν οι Έλληνες συναγωνιζόμαστε για το πόσες πιστωτικές κάρτες έχουμε στο πορτοφόλι μας, αρκούσε μια οικονομική κρίση διαρκείας, για να απεξαρτηθούμε (σχεδόν) οριστικά από τον «πλαστικό» εθισμό…

ΛΙΛΗ ΚΑΡΑΚΩΣΤΑ

[email protected]