Γιατί κάποιοι δεν αντέχουν καν τη μυρωδιά του μπρόκολου, ενώ άλλοι το απολαμβάνουν σαν λιχουδιά; Και γιατί οι περισσότεροι βρίσκουν παρηγοριά στις τηγανητές πατάτες ή σε ένα πιάτο μακαρόνια με κιμά – όπως το έφτιαχνε η μαμά; Οι απαντήσεις συχνά κρύβονται στην παιδική μας ηλικία.

Το φαγητό δεν είναι απλώς θερμίδες και θρεπτικά συστατικά. Είναι συναίσθημα, μνήμη, οικογενειακή παράδοση. Και από τα πρώτα μας χρόνια, το τι τρώμε, πώς το τρώμε και με ποιον το τρώμε «χαράσσει» γευστικές διαδρομές στον εγκέφαλό μας που συχνά μας ακολουθούν για μια ζωή.

Η γεύση ξεκινά στη μήτρα
Ίσως δεν το είχατε σκεφτεί ποτέ, αλλά πριν καν γεννηθούμε, αρχίζουμε να «εκπαιδευόμαστε» στις γεύσεις. Έρευνες έχουν δείξει ότι τα αρώματα των τροφών που καταναλώνει η έγκυος περνούν στο αμνιακό υγρό κι έτσι το έμβρυο αρχίζει να εξοικειώνεται με ορισμένες γεύσεις –ακόμα και με το σκόρδο ή το γλυκάνισο! Μετά τη γέννηση, το μητρικό γάλα συνεχίζει την «εκπαίδευση», καθώς το άρωμά του επηρεάζεται από τη διατροφή της μητέρας.

 Οι πρώτες εμπειρίες χτίζουν προτιμήσεις
Οι παιδικές τροφές, ειδικά εκείνες που συνδέονται με ευχάριστες στιγμές (π.χ. οικογενειακά τραπέζια, επιβράβευση, γιορτές), εντυπώνονται βαθιά στο μυαλό μας και στην οι συνδέσεις αυτές αποκαλούνται «μαθημένες προτιμήσεις». Μάλιστα, μελέτες στην εξελικτική ψυχολογία δείχνουν ότι οι θετικές εμπειρίες με συγκεκριμένα τρόφιμα κατά την παιδική ηλικία μπορούν να ενισχύσουν την προτίμησή μας για αυτά ακόμη και δεκαετίες αργότερα, ενεργοποιώντας νευρωνικά κυκλώματα που συνδέονται με την ανταμοιβή. Αν για παράδειγμα τρώγατε παγωτό κάθε φορά που ήσασταν λυπημένοι και κάποιος σας ήθελε να σας παρηγορήσει, δεν είναι παράξενο που τώρα αναζητάτε το ίδιο παγωτό όταν νιώθετε στρες. Το φαγητό ενεργοποιεί περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με την ανταμοιβή και την ευχαρίστηση, ιδιαίτερα όταν περιέχει ζάχαρη, αλάτι ή λιπαρά -αρκεί να σκεφτείτε πόσες φορές έχετε αναζητήσει μπέργκερ, γλυκά ή κάτι ανάλογο για να νιώσετε καλύτερα. Αν από μικροί μαθαίνουμε να συνδέουμε αυτές τις γεύσεις με αγάπη, παρηγοριά ή χαρά, τότε μεγαλώνοντας μπορεί να στραφούμε σε αυτές ασυνείδητα όταν έχουμε ανάγκη για συναισθηματική στήριξη. Οι επιστήμονες του τομέα της νευροεπιστήμης επισημαίνουν ότι οι εμπειρίες αυτές καταγράφονται στον επικλινή πυρήνα του εγκεφάλου (nucleus accumbens), ο οποίος παίζει βασικό ρόλο στο σύστημα ανταμοιβής και στις εθιστικές συμπεριφορές – όχι μόνο για φαγητό αλλά και για άλλες απολαύσεις.

Τα πρώτα μας διατροφικά πρότυπα παίζουν ρόλο
Οι γονείς είναι τα πρώτα μας πρότυπα, κάτι που επεκτείνεται και στη διατροφή. Αν ένα παιδί βλέπει τους γονείς του να τρώνε λαχανικά με ευχαρίστηση, έχει περισσότερες πιθανότητες να τα δοκιμάσει κι εκείνο κι αντίθετα, αν το κλίμα στο τραπέζι είναι πιεστικό («Φά’ το, είναι καλό για σένα»), μπορεί να αναπτυχθεί αντίδραση ή και απέχθεια. Η κουζίνα του σπιτιού χτίζει επίσης το «ρεπερτόριο» των γνωστών γεύσεων. Γεύσεις που δεν υπήρχαν στο παιδικό τραπέζι – όπως το ταχίνι, οι φακές ή το μπρόκολο – συχνά προκαλούν απόρριψη στην ενήλικη ζωή, όχι επειδή είναι δυσάρεστες, αλλά επειδή είναι άγνωστες.

Μπορούμε άραγε να αλλάξουμε τις παιδικές μας γευστικές μνήμες;
Η απάντηση σε αυτό είναι «ναι», αλλά ίσως να μην είναι και το πιο εύκολο πράγμα στον κόσμο, καθώς χρειάζεται προσπάθεια και συνέπεια. Αρκεί, όμως, να θυμόμαστε ότι ο εγκέφαλος παραμένει «πλαστικός», ακόμα και στην ενήλικη ζωή. Η επανάληψη, η θετική εμπειρία και ο πειραματισμός μπορούν να αναπρογραμματίσουν τις προτιμήσεις μας κι αν δώσουμε σε μια τροφή μια νέα, ευχάριστη συναισθηματική φόρτιση, μπορούμε σιγά-σιγά να την αγαπήσουμε.

• Δοκιμάστε ξανά (και ξανά): Οι ερευνητές λένε πως χρειάζονται τουλάχιστον 8-15 εκθέσεις σε μια νέα τροφή για να αρχίσει ο εγκέφαλός μας να τη «δέχεται» – ειδικά αν συνδυάζεται με θετικό πλαίσιο (π.χ. ωραίο πιάτο, μουσική, καλή παρέα).
• Συνδυάστε το «άγνωστο» με το «οικείο»: Αν ένα λαχανικό σας φαίνεται «αδιάφορο», δοκιμάστε το σε μια συνταγή που ήδη αγαπάτε – π.χ. σε ζυμαρικά, ριζότο ή πίτα. Ο εγκέφαλος είναι πιο δεκτικός όταν αισθάνεται ασφάλεια.
• Χτίστε νέες «συναισθηματικές» μνήμες: Μαγειρέψτε κάτι νέο με φίλους, μοιραστείτε το με αγαπημένα πρόσωπα ή απολαύστε το σε στιγμές ηρεμίας. Ο συνδυασμός φαγητού και θετικών συναισθημάτων χτίζει νέες προτιμήσεις, όπως έκανε και στην παιδική μας ηλικία.

Αυτό που τρώμε είναι κάτι πολύ πιο βαθύ από θερμίδες ή «καλό-κακό». Κουβαλάει αναμνήσεις, πρόσωπα, μυρωδιές, ακόμη και λέξεις που μας είπαν. Ίσως γι’ αυτό, όταν η ζωή δυσκολεύει, καταφεύγουμε συχνά σε γεύσεις που νιώθουμε «δικές μας», που δεν τις φάγαμε απλώς – τις ζήσαμε. Γιατί στο τέλος, η γεύση είναι μνήμη

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ
ΤΖΟΥΛΙΑ ΤΑΣΩΝΗ
[email protected]