Πώς η τοξικότητα μπορεί να μας το γυρίσει σε ωφέλεια και αντίστροφα;

Στον κόσμο της διατροφής και της βιοχημείας, πολλά στοιχεία που γνωρίζουμε ως «τοξικά» μπορούν, όταν λαμβάνονται σε κατάλληλες δόσεις, να γίνουν πολύτιμοι σύμμαχοι για την υγεία μας και να μας ωφελήσουν σημαντικά, σε βαθμό που η έλλειψή τους να μας δημιουργούσε σοβαρά προβλήματα. Η διαφορά ανάμεσα στην ωφέλεια και την τοξικότητα, ωστόσο, είναι συχνά θέμα δόσης, γι'αυτό ειδικά στη λήψη συμπληρωμάτων χρειάζεται πάντα καθοδήγηση ειδικού. Αυτό ισχύει για αρκετά ιχνοστοιχεία που συμμετέχουν σε βασικές λειτουργίες του οργανισμού μας, που όμως ταυτόχρονα η υπερβολή τους μπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα. Ας δούμε τα πιο γνωστά στοιχεία, τα οφέλη τους σε φυσιολογικές δόσεις, τις επιπτώσεις υπερδοσολογίας και πότε αυτή συνήθως εμφανίζεται.

 Σίδηρος (Fe)
Ο σίδηρος είναι κρίσιμος για την παραγωγή αιμοσφαιρίνης, τη μεταφορά οξυγόνου και τον ενεργειακό μεταβολισμό. Η ημερήσια συνιστώμενη δόση για ενήλικες είναι περίπου 8–18 mg, ανάλογα με το φύλο και την ηλικία.
Οφέλη: Η επαρκής πρόσληψη σιδήρου προλαμβάνει την αναιμία, βελτιώνει την ενεργητικότητα και υποστηρίζει τη γνωστική λειτουργία.
Υπερδοσολογία: Η υπερβολική πρόσληψη σιδήρου (συνήθως άνω των 45 mg/ημέρα) μπορεί να προκαλέσει ηπατοτοξικότητα, οξειδωτικό στρες και βλάβες στο πεπτικό σύστημα. Σπάνια, η χρόνια υπερβολική δόση οδηγεί σε αιμοχρωμάτωση, ενώ οι κίνδυνοι εμφανίζονται κυρίως από συμπληρώματα, όχι από τη φυσική τροφή.

Χαλκός (Cu)
Ο χαλκός συμμετέχει σε ένζυμα που σχετίζονται με την παραγωγή ενέργειας, το ανοσοποιητικό και τον σχηματισμό κολλαγόνου. Η ημερήσια πρόσληψη για ενήλικες είναι 900 μg.
Οφέλη: Κανονικές δόσεις ενισχύουν τη λειτουργία του ανοσοποιητικού και την υγεία των οστών.
Υπερδοσολογία: Δόσεις άνω των 10 mg/ημέρα μπορεί να οδηγήσουν σε ηπατική βλάβη, νευρολογικά προβλήματα και να επηρεάσουν την απορρόφηση άλλων μετάλλων, όπως ο ψευδάργυρος. Η υπερβολή συμβαίνει κυρίως μέσω συμπληρωμάτων ή έκθεσης σε βιομηχανικά προϊόντα.

Ψευδάργυρος (Zn)
Ο ψευδάργυρος είναι απαραίτητος για τη λειτουργία πάνω από 300 ενζύμων και συμμετέχει στην επούλωση τραυμάτων, την ανοσολογική απόκριση και τον μεταβολισμό. Η συνιστώμενη ημερήσια δόση για ενήλικες είναι 8–11 mg.
Οφέλη: Προστατεύει από λοιμώξεις, υποστηρίζει την αναπαραγωγική λειτουργία και συμβάλλει στη διατήρηση της υγείας του δέρματος.
Υπερδοσολογία: Δόσεις άνω των 40 mg/ημέρα μπορεί να προκαλέσουν ναυτία, διάρροια, μειωμένη ανοχή στο ανοσοποιητικό και έλλειψη χαλκού. Η υπερβολική λήψη προκύπτει κυρίως από συμπληρώματα ή φάρμακα που περιέχουν ψευδάργυρο.

Σελήνιο (Se)
Το σελήνιο είναι βασικό για τα αντιοξειδωτικά ένζυμα και την προστασία από οξειδωτικό στρες. Η συνιστώμενη ημερήσια δόση για ενήλικες είναι 55 μg.
Οφέλη: Υποστηρίζει το ανοσοποιητικό σύστημα, τη λειτουργία του θυρεοειδούς και μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο ορισμένων χρόνιων παθήσεων.
Υπερδοσολογία: Δόσεις πάνω από 400 μg/ημέρα προκαλούν τριχόπτωση, εύθραυστα νύχια, γαστρεντερικές διαταραχές και νευρολογικά προβλήματα. Η υπερδοσολογία προκύπτει κυρίως από συμπληρώματα.

Ιώδιο (I)
Το ιώδιο είναι απαραίτητο για τη σύνθεση των θυρεοειδικών ορμονών. Η ημερήσια πρόσληψη είναι 150 μg για ενήλικες.
Οφέλη: Η επαρκής πρόσληψη ιωδίου εξασφαλίζει κανονικό μεταβολισμό και πρόληψη υποθυρεοειδισμού.
Υπερδοσολογία: Δόσεις άνω των 1100 μg/ημέρα μπορεί να προκαλέσουν υπερθυρεοειδισμό ή θυρεοειδίτιδα. Η υπερβολή συνήθως προκύπτει από φάρμακα ή συμπληρώματα, όχι από φυσικές πηγές.

Φθόριο (F)
Το φθόριο είναι γνωστό για την προστασία των δοντιών. Η συνιστώμενη πρόσληψη είναι 3–4 mg/ημέρα.
Οφέλη: Μειώνει την τερηδόνα και ενισχύει την υγεία των οστών.
Υπερδοσολογία: Δόσεις πάνω από 10 mg/ημέρα μπορούν να προκαλέσουν φθορίωση στα δόντια και στα οστά, με βλάβες στο σμάλτο και μείωση της αντοχής τους.

Μαγγάνιο (Mn)
Το μαγγάνιο συμμετέχει σε ένζυμα που βοηθούν στο μεταβολισμό και την υγεία των οστών. Η συνιστώμενη ημερήσια δόση είναι 2–5 mg.
Οφέλη: Υποστηρίζει τον σχηματισμό οστών και τα αντιοξειδωτικά συστήματα.
Υπερδοσολογία: Δόσεις άνω των 11 mg/ημέρα μπορεί να προκαλέσουν νευροτοξικότητα, με συμπτώματα όπως τρόμοι και γνωστική δυσλειτουργία.

Η βασική αρχή, λοιπόν, είναι ότι η δόση καθορίζει τη δράση. Τα ιχνοστοιχεία που περιγράφονται παραπάνω είναι απαραίτητα για τον οργανισμό μας και σε φυσιολογικές δόσεις έχουν σημαντικά οφέλη, από την ενίσχυση του ανοσοποιητικού μέχρι τη διατήρηση των οστών και των ορμονών. Η υπερβολή τους όμως μπορεί να προκαλέσει σοβαρές τοξικές επιπτώσεις, κυρίως μέσω συμπληρωμάτων ή βιομηχανικής έκθεσης, και όχι από φυσικές τροφές. Η κατανάλωση ισορροπημένης διατροφής με ποικιλία φρούτων, λαχανικών, ξηρών καρπών και δημητριακών παρέχει τις κατάλληλες ποσότητες αυτών των στοιχείων, χωρίς κίνδυνο υπερδοσολογίας, ενώ ταυτόχρονα προάγει τη συνολική υγεία και ευεξία.