Ο Κλινικός Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, Γιώργος Μίλεσης, εξηγεί τα πάντα για τις αλλεργίες και τις δυσανεξίες που σχετίζονται με τις τροφές και ταλαιπωρούν πολύ κόσμο.

Πρήστηκε η γλώσσα, το στόμα ή το πρόσωπο σου; Έχεις δυσκολία να αναπνεύσεις ή νιώθεις να ζαλίζεσαι (σ.σ. ίσως από πτώση της αιματικής πίεσης); Νιώθεις πως θέλεις να κάνεις εμετό ή έχεις διάρροια; Έβγαλες εξάνθημα με έντονη φαγούρα; Μήπως φταίει κάτι που έφαγες μερικά λεπτά (έως μερικές ώρες) πριν; Αν είναι αυτή η περίπτωση, το ανοσοποιητικό σου αναγνώρισε κάποιες πρωτεΐνες του τρόφιμου που κατανάλωσες ως βλαβερές. Για το λόγο αυτό, λαμβάνει μια σειρά από προστατευτικά μέτρα, μεταξύ των οποίων την απελευθέρωση ισταμίνης, που προκαλεί φλεγμονή. Το ενδιαφέρον είναι ότι ακόμα και μικρές ποσότητες μπορούν να προκαλέσουν αυτή την αντίδραση.

Σε πιο σοβαρές περιπτώσεις, μπορεί να προκληθεί αναφυλαξία, όπου απαντάται εξάνθημα, πρήξιμο της γλώσσας και του λαιμού, δυσκολία αναπνοής και υπόταση. Κάποιες φορές μπορεί να αποδειχθεί και μοιραία (1).

Κάποιες φορές η τροφική δυσανεξία συγχέεται με την αντίστοιχη αλλεργία. Ωστόσο, σε μια δυσανεξία δεν συμμετέχει ποτέ το ανοσοποιητικό σύστημα. Οι πραγματικές διατροφικές αλλεργίες μπορούν να διακριθούν σε δυο κατηγορίες: με και χωρίς αντισώματα ανοσοσφαρίνης IgE (2). Σε μια IgE τροφική αλλεργία, παράγονται IgE αντισώματα, ενώ στην δεύτερη περίπτωση την απειλή αντιμετωπίζουν τα Τ-λεμφοκύτταρα (2).

Πώς θα ξεχωρίσω την τροφική αλλεργία από μια δυσανεξία;
Κάποιες φορές είναι δύσκολο να ξεχωρίσεις μια διατροφική δυσανεξία από μια αντίστοιχη αλλεργία. Αν υποπτεύεσαι πως έχεις κάτι από τα δυο, πρέπει να απευθυνθείς σε γιατρό για διαγνωστικά test (3). Αφού πρώτα κρατήσεις ένα αναλυτικό ημερολόγιο συμπτωμάτων και κατανάλωσης τροφίμων, ακολουθούν τα δερματικά test (skin prick test), όπου μικρή ποσότητα φαγητού χορηγείται εντός του δέρματος με πολύ μικρή βελόνα, αναμένοντας κάποια αντίδραση. Ενδέχεται επίσης να γίνει από στόματος πρόκληση (oral food challenges), όπου χορηγείται το υποψήφιο «προβληματικό» τρόφιμο σε αυξανόμενες ποσότητες, υπό ιατρική επίβλεψη. Συνήθως επίσης γίνεται και λήψη αίματος για τον προσδιορισμό αντισωμάτων IgE.

Αν πρόκειται όμως για διατροφική αλλεργία, πιθανόν να σε παραπέμψουν σε κλινικό διαιτολόγο, για κατευθυντήριες οδηγίες.

Οι τροφικές αλλεργίες, μάλιστα, είναι πολύ πιο συχνές απ’ ότι φαντάζεσαι. Στην πραγματικότητα, επηρεάζουν το 5% των ενηλίκων και 8% των παιδιών, ενώ τα ποσοστά αυτά ανέρχονται συνεχώς (4). Παρότι είναι πιθανό οποιοδήποτε τρόφιμο να προκαλέσει αλλεργική αντίδραση, οι περισσότερες διατροφικές αλλεργίες προκαλούνται από 7 μόνο τρόφιμα (5). Παρακάτω θα εξετάσουμε αυτές τις επτά κύριες αντιδράσεις.

Γάλα αγελάδας
Απαντάται περισσότερο συχνά σε μωρά και μικρά παιδιά, ειδικά αν εκτίθενται στην πρωτεΐνη αγελαδινού γάλακτος πριν τον 6ο μήνα ζωής (6). Επηρεάζει περίπου το 2-3% μωρών και νηπίων. Στο 90% των περιπτώσεων, τα παιδιά ξεπερνούν την αλλεργία αυτή μέχρι το τρίτο έτος ζωής. Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, συνιστά IgE αλλεργία που δίνει συμπτώματα (σ.σ. πρήξιμο, εξανθήματα, εμετός και σπάνια αναφυλαξία) εντός 5-30 λεπτών από την κατανάλωση του γάλακτος.

Βέβαια, σπάνια εκδηλώνεται χωρίς παραγωγή IgE αντισωμάτων, όποτε δίνει γαστρεντερικά συμπτώματα (σ.σ. εμετός, διάρροια ή δυσκοιλιότητα, φλεγμονή εντερικού βλεννογόνου). Κάτι που είναι δύσκολο να διακριθεί από μια τροφική δυσανεξία, καθώς δεν υπάρχει ανάλογο αιματολογικό test (7).

Οι θηλάζουσες μητέρες ή τα μωρά με αλλεργία μπορεί να χρειαστεί να σταματήσουν το αγελαδινό γάλα. Όσα μωρά δεν θηλάζουν θα πρέπει να προσλαμβάνουν μια κατάλληλη εναλλακτική φόρμουλα (σ.σ. σκόνη) γάλακτος (8).

Αυγά
Είναι η πιο κοινή αλλεργία σε παιδιά, αν και το 68% αυτών  την ξεπερνούν μέχρι τα 16 (9). Προκαλεί στομαχόπονο, εξάνθημα, αναπνευστικό και σπάνια αναφυλαξία. Το ενδιαφέρον είναι ότι μπορεί να εκδηλωθεί αλλεργική αντίδραση στο ασπράδι του αυγού, αλλά όχι στον κρόκο και αντίστροφα. Ωστόσο, είναι πιο συχνή η αντίδραση στο ασπράδι (10).

Συστήνεται μεν η αποφυγή του αυγού (11), αν και μπορεί να ανέχεσαι κάποια τρόφιμα που περιέχουν αυγά στη συνταγή (σ.σ. η θερμότητα κατά το μαγείρεμα αλλάζει τη στερεοχημική δομή των αλλεργιογόνων πρωτεϊνών) (12). Μια μελέτη μάλιστα, υποστηρίζει ότι περίπου το 70% των παιδιών με αλλεργία στο αυγό μπορούσαν να ανεχθούν μπισκότα ή κέικ με αυγά (13). Στην κατεύθυνση αυτή, κάποιες μελέτες υποδεικνύουν ότι η εισαγωγή ψημένων τροφίμων που περιέχουν αυγό στη διατροφή των παιδιών με αλλεργία σ’ αυτό, βοηθά να την ξεπεράσουν νωρίτερα (14). Ωστόσο, η πρακτική αυτή πρέπει να ακολουθηθεί κατόπιν συνεννόησης με τον θεράποντα αλλεργιολόγο.

Ξηροί καρποί
Φουντούκια, φιστίκια, macadamia nuts, Brazil nuts, αμύγδαλα, cashews, αράπικο φιστίκια, καρύδια κ.α., μπορεί να προκαλέσουν από τις πιο σοβαρές αλλεργικές αντιδράσεις (15) σε σημείο που να συστήνεται οι ασθενείς να έχουν πάντοτε μαζί τους epi-pen (σ.σ. ένεση αδρεναλίνης). Η αδρεναλίνη μπορεί να αναστρέψει τις αναφυλακτικές αντιδράσεις και να σώσει ζωές. Συνήθως, η αλλεργία αυτού του είδους είναι ισόβια και προφανώς επιτάσσει την αποφυγή ξηρών καρπών, των προϊόντων και ελαίων τους.

Ωστόσο, υπάρχουν μελέτες που υποστηρίζουν ότι η εισαγωγή αράπικου φιστικιού νωρίς στη ζωή, μπορεί να είναι προστατευτικό (16). Η αλλεργία στο αράπικο φιστίκι επηρεάζει το 4-8% των παιδιών και 1-2% των ενηλίκων (17), αν και περίπου το 15-22% αυτών μπορεί να το ξεπεράσουν αργότερα. Παρ’ όλ’ αυτά, η μόνη αποτελεσματική θεραπεία μέχρι στιγμής είναι η αποφυγή των φιστικιών και των προϊόντων τους.

Θαλασσινά
Ο πιο κοινός παράγοντας πυροδότησης  των IgE αλλεργικών αντιδράσεων σε θαλασσινά είναι η πρωτεΐνη τροπομυοσίνη, μαζί την κινάση αργινίνης και τη μυοσίνη ελαφράς αλύσου (18). Συνήθως αφορά τις γαρίδες, τις καραβίδες, τον αστακό, το καλαμάρι, τα χτένια κ.α. Η αντίδραση εκδηλώνεται εντός λίγων λεπτών και προκαλεί εμετό, διάρροια και στομαχόπονο. Για το λόγο αυτό, κάποιες φορές είναι δύσκολο να διακριθεί από μια αντίστοιχη δηλητηρίαση. Το εντυπωσιακό είναι ότι ακόμα και οι ατμοί από το μαγείρεμα των θαλασσινών μπορεί να προκαλέσουν αντίδραση (19). Συστήνεται η πλήρης αποφυγή τους.

Ψάρι
Η αλλεργία στο ψάρι είναι κοινή και αφορά το 2% των ενηλίκων (20). Σε αντίθεση με τις άλλες αλλεργίες, μπορεί να εκδηλωθεί αργότερα στη ζωή, με το 40% των περιπτώσεων να εμφανίζεται στην ενήλικη ζωή (21). Τα κύρια συμπτώματα είναι εμετός και διάρροια, σπάνια δε αναφυλαξία. Οι αλλεργικοί στα ψάρια θα πρέπει επίσης να έχουν μαζί τους epi-pen, παρότι τα συμπτώματα μοιάζουν με την αντίστοιχη δηλητηρίαση (22). Να σημειωθεί ότι όσοι είναι αλλεργικοί στα ψάρια δεν σημαίνει ότι αντιδρούν παρόμοια στα θαλασσινά, από τη στιγμή που τα διαφορετικά αυτά τρόφιμα έχουν διαφορετικές πρωτεΐνες.

Σιτάρι
Αφορά αντίδραση σε πρωτεΐνες του σιταριού και επηρεάζει κυρίως παιδιά. Συνήθως όμως ξεπερνούν την αλλεργία αυτή μέχρι την ηλικία των 10 ετών (23). Προκαλεί πόνο στο γαστρεντερικό σύστημα, εξάνθημα, εμετό, πρήξιμο και σε σοβαρές περιπτώσεις αναφυλαξία. Συχνά συγχέεται με την κοιλιοκάκη ή την ευαισθησία στη γλουτένη, που έχουν παρόμοια συμπτώματα. Ωστόσο, η αλλεργία προκαλεί αντίδραση σε μια από τις εκατοντάδες πρωτεΐνες του σιταριού, ενώ μπορεί να είναι πολύ έντονη έως μοιραία (24).

Αφετέρου, η κοιλιοκάκη και η ευαισθησία στη γλουτένη δεν είναι απειλητικές για τη ζωή, αφορούν υπεραντίδραση σε μια συγκεκριμένη πρωτεΐνη, τη γλουτένη, που βρίσκεται και στο σιτάρι (25). Ενώ όσοι έχουν κοιλιοκάκη πρέπει να αποφύγουν όσα περιέχουν γλουτένη, οι αλλεργικοί αρκούνται μόνο σε τρόφιμα περιέχουν σιτάρι (αλλά και όσα καλλυντικά το περιέχουν).

Σόγια
Είναι πιο κοινή σε βρέφη και παιδιά κάτω των 3 ετών (26), αν και το 70% αυτών την ξεπερνούν. Προκαλεί φαγούρα στο στόμα, ρινική καταρροή, εξάνθημα, δυσκολία αναπνοής και άσθμα, σπάνια αναφυλαξία (27). Είναι ενδιαφέρον ότι όσα μωρά εκδηλώνουν αλλεργία στο αγελαδινό γάλα, είναι επίσης αλλεργικά στη σόγια (28). Πρόσεξε τη διατροφική ετικέτα των συσκευασμένων τροφίμων για να σιγουρευτείς ότι δεν περιέχει ίχνη ή προϊόντα σόγιας.

Άλλα τρόφιμα
Πιο σπάνια, μπορεί να εκδηλωθούν ανάλογες αντιδράσεις σε λιναρόσπορο, σουσάμι, ροδάκινο, μπανάνα, αβοκάντο, ακτινίδιο, φρούτα του πάθους, celery, σκόρδο, σιναπόσπορο, γλυκάνισο, χαμομήλι κ.ά.

Τι θα γίνει αν φάω ψάρι με αυγό ή αν αντικαταστήσω το αγελαδινό γάλα με κατσικίσιο;
Η διασταυρούμενη αντίδραση (cross-reactivity) συμβαίνει όταν οι πρωτεΐνες ενός τρόφιμου (ή μη) μοιάζουν με τις αντίστοιχες ενός άλλου, ώστε το ανοσοποιητικό να τις «βλέπει» παρόμοιες (29,30).

Κάποιοι αλλεργικοί στη γύρη μπορούν να εκδηλώσουν συμπτώματα στο στόμα ή το λαιμό όταν καταναλώνουν ωμά φρέσκα φρούτα, λαχανικά, ξηρούς καρπούς ή σπόρους (σ.σ. Oral allergy syndrome ή pollen-food syndrome) (30). Επίσης, 30-50% όσων έχουν αλλεργία στο latex μπορεί να εμφανίσει συμπτώματα από την κατανάλωση μπανάνας, αβοκάντο, ακτινίδιου ή κάστανου (29).

Αντίστοιχα, όσοι αντιδρούν στο αγελαδινό γάλα έχουν 90% πιθανότητες να μην ανέχονται το κατσικίσιο γάλα ή το πρόβειο γάλα, αλλά μόνο 5% για το γάλα γαϊδούρας (29). Παρόμοια, περίπου το 50% των αλλεργικών στο αράπικο φιστίκι μπορεί να έχουν θετικό δερματικό test αλλεργίας σε όσπρια, αν και το 95% αυτών τα ανέχονται ικανοποιητικά (29).

Ωστόσο, σε τόσο ετερόκλητα τρόφιμα, όπως το ψάρι με το αυγό, δεν φαίνεται να υπάρχει ανάλογη διασταυρούμενη αντίδραση (30).

Γιώργος Μίλεσης, MSc, Κλινικός Διαιτολόγος-Διατροφολόγος
[email protected]
www.milessis.gr 
FB page: milessisgeorge

References

Sicherer SH. Food allergy. Mt Sinai J Med. 2011 Sep-Oct; 78(5):683-96.

Sabra A, Bellanti JA, Rais JM, Castro HJ, de Inocencio JM, Sabra S. IgE and non-IgE food allergy. Ann Allergy Asthma Immunol. 2003 Jun; 90(6 Suppl 3):71-6.

Siles RI, Hsieh FH. Allergy blood testing: A practical guide for clinicians. Cleve Clin J Med. 2011 Sep; 78(9):585-92.

Sicherer SH, Sampson HA. Food allergy: Epidemiology, pathogenesis, diagnosis, and treatment. J Allergy Clin Immunol. 2014 Feb; 133(2):291-307; quiz 308.

Ho MH, Wong WH, Chang C. Clinical spectrum of food allergies: a comprehensive review. Clin Rev Allergy Immunol. 2014 Jun;46(3):225-40

Halken S. Prevention of allergic disease in childhood: clinical and epidemiological aspects of primary and secondary allergy prevention. Pediatr Allergy Immunol. 2004 Jun; 15 Suppl 16:4-5, 9-32.

Hochwallner H, Schulmeister U, Swoboda I, Twaroch TE, Vogelsang H, Kazemi-Shirazi L, Kundi M, Balic N, Quirce S, Rumpold H, Fröschl R, Horak F, Tichatschek B, Stefanescu CL, Szépfalusi Z, Papadopoulos NG, Mari A, Ebner C, Pauli G, Valenta R, Spitzauer S. Patients suffering from non-IgE-mediated cow’s milk protein intolerance cannot be diagnosed based on IgG subclass or IgA responses to milk allergens. Allergy. 2011 Sep;66(9):1201-7

Lifschitz C, Szajewska H. Cow’s milk allergy: evidence-based diagnosis and management for the practitioner. Eur J Pediatr. 2015 Feb; 174(2):141-50

Savage JH, Matsui EC, Skripak JM, Wood RA. The natural history of egg allergy. J Allergy Clin Immunol. 2007 Dec; 120(6):1413-7.

Caubet JC, Wang J. Current understanding of egg allergy. Pediatr Clin North Am. 2011 Apr;58(2):427-43

Tey D, Heine RG. Egg allergy in childhood: an update. Curr Opin Allergy Clin Immunol. 2009 Jun;9(3):244-50.

Shin M, Han Y, Ahn K. The influence of the time and temperature of heat treatment on the allergenicity of egg white proteins. Allergy Asthma Immunol Res. 2013 Mar; 5(2):96-101.

Des Roches A, Nguyen M, Paradis L, Primeau MN, Singer S. Tolerance to cooked egg in an egg allergic population. Allergy. 2006 Jul; 61(7):900-1.

Leonard SA, Sampson HA, Sicherer SH, Noone S, Moshier EL, Godbold J, Nowak-Węgrzyn A. Dietary baked egg accelerates resolution of egg allergy in children. J Allergy Clin Immunol. 2012 Aug; 130(2):473-80.e1.

Byrne AM, Malka-Rais J, Burks AW, Fleischer DM. How do we know when peanut and tree nut allergy have resolved, and how do we keep it resolved? Clin Exp Allergy. 2010 Sep; 40(9):1303-11.

Anvari S, Chokshi NY, Kamili QU, Davis CM. Evolution of Guidelines on Peanut Allergy and Peanut Introduction in Infants: A Review. JAMA Pediatr. 2017 Jan 1; 171(1):77-82.

Al-Ahmed N, Alsowaidi S, Vadas P. Peanut allergy: an overview. Allergy Asthma Clin Immunol. 2008 Dec 15; 4(4):139-43.

Lopata AL, O’Hehir RE, Lehrer SB. Shellfish allergy. Clin Exp Allergy. 2010 Jun;40(6):850-8

Ramirez DA, and SL Bahna. Food hypersensitivity by inhalation. Clin Mol Allergy. 2009; 7: 4.

Sharp MF, Lopata AL. Fish allergy: in review. Clin Rev Allergy Immunol. 2014 Jun; 46(3):258-71.

Sicherer SH, Muñoz-Furlong A, Sampson HA. Prevalence of seafood allergy in the United States determined by a random telephone survey. J Allergy Clin Immunol. 2004 Jul; 114(1):159-65.

Mourad AA, Bahna SL. Fish-allergic patients may be able to eat fish. Expert Rev Clin Immunol. 2015 Mar; 11(3):419-30.

Savage J, and CB Johns. Food Allergy: Epidemiology and Natural History. Immunol Allergy Clin North Am. 2015 Feb; 35(1): 45–59.

Pietzak M. Celiac disease, wheat allergy, and gluten sensitivity: when gluten free is not a fad. JPEN J Parenter Enteral Nutr. 2012 Jan; 36(1 Suppl):68S-75S.

Elli L, Branchi F, Tomba C, Villalta D, Norsa L, Ferretti F, Roncoroni L, Bardella MT. Diagnosis of gluten related disorders: Celiac disease, wheat allergy and non-celiac gluten sensitivity. World J Gastroenterol. 2015 Jun 21; 21(23):7110-9.

Savage JH, Kaeding AJ, Matsui EC, Wood RA. The natural history of soy allergy. J Allergy Clin Immunol. 2010 Mar; 125(3):683-6

Kattan JD, Cocco RR, and KM Järvinen. Milk and Soy Allergy. Pediatr Clin North Am. 2011 Apr; 58(2): 407–426.

Zeiger RS, Sampson HA, Bock SA, Burks AW Jr, Harden K, Noone S, Martin D, Leung S, Wilson G. Soy allergy in infants and children with IgE-associated cow’s milk allergy. J Pediatr. 1999 May; 134(5):614-22.

Mankad V. If Allergic to One Food, Do You Have to Avoid Related Foods? A review. Kids with Food Allergies. Available at: http://www.kidswithfoodallergies.org/page/food-allergies-and-cross-reactivity.aspx

Poulsen LK, Hansen TK, Nørgaard A, Vestergaard H, Stahl Skov P, Bindslev-Jensen C. Allergens from fish and egg. Allergy. 2001; 56 Suppl 67:39-42.